________________
બત્રીશી-૧૮, લેખાંક-૯૯
૧૦૮૩ ઉપયોગ એ અર્થયોગ છે. એનાથી મનોયોગની ચંચળતા અટકે છે.
આલંબનયોગ : પ્રતિમા, સમવસરણમાં રહેલા પ્રભુજી, અષ્ટપ્રાતિહાર્ય વગેરે રૂપી આલંબનનું ધ્યાન એ ધ્યાનયોગ છે. આનાથી મનોયોગની-ઉપયોગની વિશિષ્ટ સ્થિરતા સધાય છે.
અનાલંબનયોગઃ સિદ્ધપરમાત્મના કેવલજ્ઞાન વગેરે અરૂપી ગુણોનું આલંબન લઈને પ્રવર્તેલું ધ્યાન એ અનાલંબનયોગ છે. કોઈ જ રૂપી પદાર્થ આલંબન તરીકે ન હોવાથી આને અનાલંબનયોગ કહેવાય છે. આમાં વિષય-કષાયોના કોઈ વિકલ્પ ન હોવાથી એ નિર્વિકલ્પ હોય છે. બાહ્યક્રિયા કે બાહ્યરૂપીદ્રવ્યનું આલંબન નથી. માત્ર કેવલજ્ઞાનાદિ અંગે જ્ઞાન-ઉપયોગ હોય છે. તેથી આ ચિન્માત્ર કહેવાય છે. ઉપયોગની અત્યંત સ્થિરતા હોવાથી એ સમાધિરૂપ છે. તેથી અનાલંબનયોગ નિર્વિકલ્પ ચિન્માત્ર સમાધિરૂપ કહેવાય છે.
હવે અધ્યાત્મ વગેરે યોગો અને સ્થાનાદિયોગોનો પરસ્પર અંતર્ભાવ વિચારીએ.
અભ્યાસ વગેરે દ્વારા ક્ષયોપશમ વધે એટલે અધ્યાત્મયોગ ભાવનાયોગમાં પરિણમે છે. ક્ષયોપશમ ઓર વધતાં વધતાં અમુક માત્રા કરતાં વધી જાય એટલે, હવે ભાવનાયોગ ધ્યાનયોગમાં રૂપાન્તરિત થઈ જાય છે. આ બાબતો જણાવે છે કે યોગોના અધ્યાત્મ વગેરે ભેદ શ્રુતના પર્યાયશ્રુત વગેરે ભેદની જેમ મુખ્યતયા માત્રાની અપેક્ષાએ છે. અર્થાત્ સાધકના જ્ઞાન-ઉપયોગની માત્રા વગેરેથી આ ભેદો પાડેલા છે. એટલે ઉપયોગની માત્રાવૃદ્ધિથી અધ્યાત્માદિયોગ ભાવનાદિ યોગમાં પરિણમે છે. પણ આવું સ્થાનાદિયોગમાં સંભવતું નથી. સ્થાનયોગ ગમે એટલો વધે તો પણ એ ઊર્ણયોગ કે અર્થયોગ વગેરે રૂપ બની શકતો નથી. માટે જણાય છે કે યોગના સ્થાનાદિ ભેદો શ્રુતના અક્ષરદ્યુત વગેરે ભેદોની જેમ
