________________
૧૦૭૬
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે-૮ વસ્તુઓમાં “આ ઈષ્ટ છે” “આ અનિષ્ટ છે આવી કલ્પનાઓ ઊભી કર્યા કરનાર ચિત્તવૃત્તિઓ સંધાવા માંડે છે. ને એમાં પાછો પ્રશમરતિગ્રન્થમાં કહેલો વિવેક ભળે છે. એટલે હવે એવી ચિત્તવૃત્તિઓ સાર્વત્રિક-સાર્વદિક સંધાયેલી જ રહે છે. ચિત્તવૃત્તિઓનો આવો નિરોધ સમતા' છે. એનાથી ધ્યાનસંબંધી ચિત્તવૃત્તિનિરોધ પુષ્ટ થાય છે. પુષ્ટ થયેલા એ નિરોધથી સમતાસંબંધી નિરોધ વધારે પ્રબળ બને છે. એમ આગળ વધતાં વધતાં મોક્ષે ભવે વ સર્વત્ર નિ:સ્પૃહો મુનત્તમ: ભૂમિકા આવે છે. છેવટે કશું જ ઈષ્ટ-અનિષ્ટ રહેતું નથી. રાગજનક ને દ્વેષજનક બધી જ ચિત્તવૃત્તિઓનો નિરોધ થઈ જાય છે. આ ઉત્કૃષ્ટ સમતાયોગ છે. આ વિતરાગતા છે.
એના પ્રભાવે મતિજ્ઞાનસંબંધી વિકલ્પરૂપવૃત્તિઓનો અપુનર્ભવે નિરોધ થાય છે. ને જીવ કેવલજ્ઞાન પામે છે, આ નિરોધ એ પ્રથમ પ્રકારનો વૃત્તિસંક્ષયયોગ છે. ને પછી પરિસ્પદ રૂપ વૃત્તિઓનો અપુનર્ભવે નિરોધ થવા પર જીવ અયોગી અવસ્થા પામે છે. આ નિરોધ એ બીજા પ્રકારનો વૃત્તિસંક્ષય યોગ છે.
તે તે પ્રકારે કે તે તે માત્રામાં થતો-થયેલો ચિત્તવૃત્તિનિરોધ સાધકને અનુભવસિદ્ધ હોય છે, અર્થાત્ આવી આવી વૃત્તિઓ મારા આત્મામાં ઊઠતી નથી. એવું સાધક સ્વયં સંવેદે છે. માટે આ રીતે પણ આ ભેદોને નકારી શકાતા નથી.
અનુભવસિદ્ધ એવા પણ આ ભેદોને જો નકારવામાં આવે તો, દુનિયામાં માત્ર દ્રવ્ય જ બચશે (અર્થાત્ પર્યાય જેવી કોઈ વસ્તુ માનવાની નહીં રહે). આશય એ છે કે પિંડ, શિવક, સ્થાસ, કોશ, કુશૂલ, ઘટ, કપાલ... આ બધા જ જુદા-જુદા હોવા અનુભવસિદ્ધ છે. તેમ છતાં, આ બધાને જો નકારવામાં આવે તો માત્ર માટી દ્રવ્ય જ માનવાનું રહે. એમ બાળ, યુવા, વૃદ્ધ, મનુષ્ય દેવ વગેરે અનુભવસિદ્ધ ભેદોને પણ નકારવાના હોય તો માત્ર જીવદ્રવ્ય જ
