________________
બત્રીશી-૧૮, લેખાંક-૯૭
૧૦૬૩
રહે છે. અથવા મૂળગુણ ઉત્તરગુણ સર્વથા ન પાળી શકતાં દંભ ટાળવા કોઈ અજાણ્યા પ્રદેશમાં જવા વગેરેની વિધિ સાચવીને સાધુપણું છોડી શ્રાવકના આચાર પાળે છે. બન્ને સ્થિતિમાં ચિત્ત ચારિત્રપાલનની ક્રિયા વખતે અસ્વસ્થ-અશાંત બન્યું ગણાય, ઊઠી ગયું ગણાય, તેથી ચારિત્રક્રિયાના શુભ અધ્યવસાય જન્મી ન શકે. જો અહીં હૃદયમાં અદ્ભુત ભક્તિભાવ હોય તો આ ઉત્થાન દોષથી બચી શકાય. માટે, ભક્તિ જગાડી મનની બીજી ત્રીજી અસ્વસ્થતા, ઉકળાટ દૂર કરવા ઘટે. ૩૫૦ ગાથાના સ્તવનમાં કહ્યું છે કે - શાંતવાહિતા વિણ હોવે રે, જો યોગે ઉત્થાન રે, ત્યાગ યોગ છે એહથી રે, અણદંડાતું ધ્યાન રે.
(૫) ભ્રાન્તિ એટલે ચિત્તનો વિપ્લવ. ચિત્તનો વિપર્યય... ચિત્ત, ઉપયોગ હોય તો ક્રિયાઉચ્ચાર વગેરે જે કર્યું હોય ‘તે કર્યું છે’ એવો નિશ્ચય કરવાથી એના સંસ્કારવાળું બને. આવો નિશ્ચય ન થવો એ ચિત્તનો વિપર્યય છે. અથવા ચિત્તવિપર્યય એટલે ક્રિયાનો અમુક ભાગ કર્યા ન કર્યાની, અમુક સૂત્ર બોલ્યા ન બોલ્યાની, ચિંતવ્યા ન ચિંતવ્યાની ભ્રમણા દા.ત. વંદન, મુહપત્તિ-પડિલેહણા કર્યા ને ન કર્યું માની બેસે, ‘નમોત્થણં’ સૂત્ર બોલ્યાને ન બોલ્યું માની બેસે, અથવા કર્યા-બોલ્યાને કે કાઉસગ્ગમાં ચિંતવ્યાને, નથી કર્યું નથી બોલ્યા કે નથી ચિંતવ્યું એમ માની બેસે... આવા ભ્રાન્તિ દોષથી ચિત્તમાં ક્રિયાના સંસ્કાર નથી પડતા. શુદ્ધ ક્રિયા તો આટલું કર્યું, બોલ્યા કે ચિંતવ્યું, આટલું નથી કર્યું, નથી બોલ્યા કે નથી ચિંતવ્યું, એના સંસ્કારવાળી ખ્યાલવાળી જોઇએ. જો ભ્રાન્તિથી અગર ઉપેક્ષાથી એ ન હોય તો અધ્યવસાય વિસ્તરતા નથી. અને એથી ક્રિયા સમ્યક્ કરણ નથી બનતી.
કર્યું કે ન કર્યું એમાં જે વાસ્તવિકતા હોય એના સંસ્કાર એ સત્યસંસ્કાર છે. પણ આ ભ્રાન્તિદોષના કારણે એ સંસ્કાર પડતા
