________________
. ૯૦ છે. એમાં
: "
- સોળમી યોગભેદકાત્રિશિકાની લેખાંક
વિચારણા ગયા લેખથી ચાલુ કરી છે. એમાં યોગના પ્રથમ ભેદ અધ્યાત્મયોગની વિચારણા આવી
ગઈ. હવે ભાવનાયોગને વિચારીએ. અધ્યાત્મયોગનો બુદ્ધિસંગત વૃદ્ધિમાન અભ્યાસ એ ભાવનાયોગ છે. અહીં અભ્યાસને બુદ્ધિસંગત એટલા માટે કહ્યો છે કે “અધ્યાત્મયોગથી પ્રતિઘાત ન પામે એવું શાશ્વત જ્ઞાન થાય છે એવું પૂર્વે કહી ગયા છે. એટલે હવે આ અભ્યાસ આ જ્ઞાનથી સંકળાયેલ હોવાથી બુદ્ધિ (જ્ઞાન) સંગત હોય છે.
યોગવિંશિકાની વૃત્તિમાં ગ્રન્થકારે આ પ્રમાણે કહ્યું છે કે અધ્યાત્મનો જ પ્રતિદિન વધતો ચિત્તવૃત્તિનિરોધયુક્ત અભ્યાસ એ ભાવનાયોગ છે. આશય એ છે કે અધ્યાત્મયોગનો અભ્યાસ વધારતાં વધારતાં જીવ ભાવનાયોગ પામે છે. અધ્યાત્મયોગમાં તત્ત્વચિન્તનકાળે રાગ-દ્વેષ ખસતા હતા... તત્ત્વચિંતન ખસે એટલે પાછા રાગ-દ્વેષ થાય. ક્ષ સ$: ક્ષણે મુw: આ ભૂમિકા હતી. છતાં તત્ત્વચિન્તનકાળે ચિત્તવૃત્તિઓનો = રાગ-દ્વેષગ્રસ્ત વૃત્તિઓનો થોડો થોડો પણ નિરોધ થતાં રહેતાં ભાવનાયોગમાં આ નિરોધ નોંધપાત્ર બને છે. વળી ભાવનાયોગમાં તત્ત્વચિન્તનનો પ્રવર્ધમાન અભ્યાસ છે. અર્થાત્ અધ્યાત્મયોગી એક દિવસમાં જેટલી વાર તત્ત્વચિન્તન કરે છે એના કરતાં ભાવનાયોગી અનેકગણી વધારેવાર તત્ત્વચિન્તન કરે છે. આશય એ છે કે કોઈ પણ જીવ અંગે વિચારણા ચાલે ત્યારે એ મૈત્રીપ્રમોદ વગેરે ચારમાંની જ કોઈ યોગ્ય ભાવનાથી ગર્ભિત વિચારણા કરાવનો સાધકને અધિકાર છે. એમ પુદ્ગલ અંગે વિચારણા ચાલે તો અનિત્યત્વાદિ ભાવનાથી ગર્ભિત વિચારણા કરવાનો સાધકને અધિકાર છે. આવી વિચારણાઓ તત્ત્વચિન્તન છે. છતાં, જ્યારે
