________________
૧૧૫૨
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે-૮ અપેક્ષાએ અને (૨) સર્વ જીવની અપેક્ષાએ. (૧) તજીવની અપેક્ષાએ - તાવવાળો કશું ન ખાય તો એ સારું જ છે. ને એની અપેક્ષાએ એમ કહેવાય કે તાવવાળો ખોરાક ખાય તો નુકશાન થાય. પણ કશુંક ખાવાનું તો છે જ, તો અપથ્ય ખાય કે ખોરાક ખાય? સકૃબંધકાદિ જીવ પાપ કરે કે ધર્મ કરે, આ બન્ને દુઃખાનુબંધી થાય છે. પણ પાપ દુઃખફલક થાય છે, જ્યારે ધર્મ સુખફલક થાય છે. એટલે આ અપેક્ષાએ એને પ્રત્યપાયફલક શી રીતે કહેવાય? પણ અપુનબંધકજીવે કરેલું ધર્મઅનુષ્ઠાન તતુ બનતું હોવાથી વહેલું મોડું અમૃતઅનુષ્ઠાન લાવીને જેમ અંતે મોક્ષાત્મકફળમાં પરિણમે છે... તેમ સકુબંધક વગેરે માટે બનતું નથી. એમનું અનુષ્ઠાન સાક્ષાત્ કે પરંપરાએ... વહેલું કે મોડું... ક્યારેય પણ અમૃતઅનુષ્ઠાનને લાવી આપનાર બની શકતું નથી. એટલે થોડું સુખ આપનાર હોવા છતાં છેવટે સંસારપરિભ્રમણમાં જ પરિણમે છે. મોક્ષાત્મકફળની અપેક્ષાએ સંસાર એ પ્રત્યપાય છે. માટે અનુષ્ઠાન પ્રત્યપાયફલક કહેવાય છે.
(૨) સર્વજીવની અપેક્ષાએ - દ્રવ્યલિંગની સંખ્યા પણ તથાલોકસ્વભાવે પરિમિતિ ફીક્સ હોય છે. એ અપુનબંધકાદિને મળત તો ભાવલિંગમાં પરિણમવાની શક્યતા હતી. પણ સકૃબંધકાદિ અસાધ્યજીવે એ ઉપયોગમાં લેવાથી નિષ્ફળ ગયું. માટે સર્વજીવની અપેક્ષાએ સમસ્તિગત એ પ્રત્યપાય-નુકશાન કહેવાય. રોગીઓમાં કેટલાક સાધ્ય રોગવાળા છે ને કેટલાક અસાધ્યરોગવાળા છે. વળી દવાની ગોળીઓ બહુ મર્યાદિત છે. એટલે જેટલી ગોળીઓ અસાધ્ય રોગવાળા લે છે, એનાથી રોગ તો મટવાનો નથી, ને બીજા સાધ્ય રોગવાળાઓએ દવાથી વંચિત રહેવાનું થાય છે ને તેથી રોગ સહેવો પડે છે. આ સમસ્તિગત પ્રત્યપાય-નુકશાન છે, એમ અહીં વિચારી શકાય છે.
એટલે સકૃબંધક સુધીના જીવોને પ્રાયઃ અનિષ્ટફલજનક,
