________________
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે-૮
અને, આ અનનુષ્ઠાન પણ નિષ્ફળ હોય છે, લાભકર્તા તો નહીં જ. એટલે કે સમૃબંધક વગેરે જીવોનું કોઈપણ અનુષ્ઠાન ક્યારેય પણ સફળ હોતું નથી, આ વાત નિઃશંક નિશ્ચિત થાય છે. એ પ્રાયઃ પ્રત્યપાપફલક હોય છે ને ક્યારેક = અનાભોગ હોય ત્યારે નિષ્ફળ હોય છે. આ નિષ્ફળઅનુષ્ઠાનની બાદબાકી માટે પ્રસ્તુત ‘પ્રાયઃ' શબ્દ છે.
૧૧૫૦
એટલે જ ચૌદમી અપુનર્બંધક બત્રીશીની ચોથી ગાથામાં સમૃબંધક વગેરેની પૂર્વસેવા માટે જે બે મત બતાવ્યા છે, તે ‘એક મતે એ કારણમાં કાર્યના ઉપચારથી ઉપરિત છે ને બીજા મતે એ માત્ર બાહ્ય સદંશ દેખાવના કારણે ઉપરિત છે' એવા જ ભેદના પ્રદર્શક હોવા તરીકે વૃત્તિકારે ત્યાં સ્પષ્ટતા કરી છે, પણ ‘એકમતે એ લાભકર્તા છે ને બીજા મતે એ લાભકર્તા નથી' એવા ભેદના પ્રદર્શક હોવા તરીકે નહીં.
-
શંકા – અપુનબંધકની પૂર્વસેવા તાત્ત્વિક હોવાથી લાભકર્તા છે એ સ્પષ્ટ છે. વળી એ અમુક આચાર્યોના મતે સત્કૃબંધકની પૂર્વસેવાનું ફળ (= કાર્ય) છે. તો આ મતે તો સમૃબંધકની પૂર્વસેવાનું આ સુંદર ફળ હોવાથી એની પૂર્વસેવાને પ્રત્યપાયફલક કેમ કહેવાય ? એટલે આવા ઇષ્ટફલકત્વની બાદબાકી માટે પ્રસ્તુત પ્રાયઃ શબ્દ છે.
સમાધાન - વાસ્તવિકતાનો વિચાર કરીએ તો અપુનબંધકની પૂર્વસેવાને સમૃબંધકની પૂર્વસેવાના કાર્ય (ફળ) તરીકે કહી શકાતી નથી, કારણકે સમૃબંધકની પૂર્વસેવા એને સાક્ષાત્ કે કોઈ વ્યાપાર (દ્વાર) દ્વારા અવ્યવહિતપૂર્વવર્તી હોતી નથી, ને તેથી એના કારણભૂત નથી. માત્ર દ્વિબંધકની પૂર્વસેવા, સમૃબંધકની પૂર્વસેવા, અપુનર્બંધકની પૂર્વસેવા... આવો જે ક્રમ છે એમાં પૂર્વાપર ભાવે ઉલ્લેખ થતો હોવાથી એનો કારણ તરીકે ઉલ્લેખ થયેલો છે. બાકી જો એને એના વાસ્તવિક પરિણામીકારણ તરીકે લઈ ઇષ્ટફલક માનવામાં આવે તો
