________________
૧૦૫૦
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે-૮ ઇચ્છા (આમાં જે દુઃખ દૂર થઈ રહ્યું છે એના કરતાં અનેકગણું દુઃખ અપથ્યના કારણે થવાનું છે. માટે આવી કરુણા મોહથી-અજ્ઞાનથીઅવિવેકથી થયેલી છે). (૨) દુઃખી જીવના ભૂખ વગેરે દુઃખો જોઈને એને લોકપ્રસિદ્ધ એવા આહાર-વસ્ત્ર-શયન-આસનાદિના દાન દ્વારા એના દુઃખને દૂર કરવાની ઇચ્છા. (૩) પ્રીતિપાત્ર જીવો સુખી હોય તો પણ (પણ શબ્દથી દુઃખી હોય તો પણ) આ સંસારના દુઃખથી કેમ છૂટે... એવી છદ્મસ્થોને સંવેગથી = મોક્ષની અભિલાષાથી થતી ઇચ્છા એ કરુણાનો ત્રીજો પ્રકાર છે. (જેને પોતાને જ સંવેગ નથી એ તો ખુદ પૌલિક સુખને ચાહતો હોય છે, એટલે એને આવી ઇચ્છા સંભવતી નથી. માટે અહીં “સંવેગથી એમ કહ્યું છે). હિત મનોહરિ ૨ કુર્તમં વવ એટલે સામાન્યથી હિતકર વચનો જીવને અપ્રિય નીવડતા હોય છે. જેને એ અપ્રિય ન નીવડે એવા જીવ એ અહીં પ્રીતિપાત્ર જીવ સમજવા. (૪) વળી છેલ્લી કરુણા તો પ્રીતિસંબંધ રહિત પણ અન્ય સર્વજીવો અંગે હોય છે. સર્વજીવો પર અનુગ્રહ કરવામાં તત્પર કેવલી ભગવંતો જેવા મહામુનિઓને આ કરુણા સ્વભાવથી જ હોય છે. સંવેગથી થતી કરુણા જયારે સ્વપરના વિભાગ છોડી સર્વજીવો પર ફેલાય છે ત્યારે એ સ્વભાવથી થવા માંડે છે ને ચોથા પ્રકારની બને છે.
મુદિતા (પ્રમોદ) ભાવનાઃ મુદિતા = સંતોષ = આનંદ = પ્રમોદ. જીવોના સુખને જોઈને પ્રમોદની લાગણી થવી એ મુદિતા ભાવના છે. વિશ્વના જીવના સુખ આપાતરમ્ય, સહેતુવાળા, અનુબંધવાળા અને પ્રકૃષ્ટ... આમ ચાર હોવાથી આ મુદિતા ભાવનાના પણ ચાર પ્રકાર છે.
(૧) આપાતરમ્યસુખપર ઃ અપથ્ય આહાર કરવાથી તત્કાળ તૃપ્તિ થાય છે ને સુખ અનુભવાય છે, પણ પરિણામે એ અસુંદર હોય છે. આલોકના એવા જ સ્વરૂપના વૈષયિક સુખ જે માત્ર તત્કાળ
