________________
૧૦૨૦
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે
ને તેથી એવા પાવરજન્ય કાર્ય થશે. દૈવ જ્યારે પુરુષાર્થને પ્રતિકૂળ હશે ત્યારે એનું બળ ઘટાડીને જાણે કે પુરુષાર્થને ૯૦ પાવરનો બનાવી દેશે ને તેથી એવા પાવરજન્ય કાર્ય થશે. આ બન્ને કાર્ય, ૧૦૦ પાવરના માત્ર પુરુષાર્થજન્ય કાર્ય કરતાં વિલક્ષણ હશે એ તો સ્પષ્ટ છે જ. અર્થાત્ આ બન્ને કાર્યો માત્ર પુરુષાર્થથી થયા નથી, પણ દૈવ અને પુરુષાર્થ બન્નેથી થયા છે. માટે બન્ને પ્રત્યે દૈવને પણ કારણ તો માનવું જ પડે છે. આમાં અનુકૂળ દૈવ કાર્યજનનમાં સહકાર આપે છે. પણ માત્ર દસ પાવરનું હોવાથી અનુત્કટ હોવાના કારણે ગૌણકારણ કહેવાય છે. (પ્રતિકૂળદૈવની) પ્રતિકૂળ અસરને નાબુદ કરવારૂપે પુરુષાર્થ દૈવને જ હણી નાખે છે. દૈવ આ પ્રતિઘાતનો પ્રતિયોગી હોવાથી ગૌણ કારણ કહેવાય છે.
દૈવ અને પુરુષકાર પરસ્પર ઉપઘાતાદિ જે કરે છે તે અંગે આવી પણ વિશેષતા છે-માત્ર કર્મથી કોઈના અનુગ્રહ ઉપઘાત થતા નથી કે માત્ર કર્મના કોઈનાથી અનુગ્રહ - ઉપઘાત થતા નથી. પણ જીવનો પુરુષકાર ભળે તો યથાસંભવ આ બન્ને સંભવે છે. આશય એ છે કે અનુકૂળ કર્મ હોવા છતાં જીવ જ્યાં સુધી પુરુષાર્થ કરતો નથી ત્યાં સુધી એ કર્મ સ્વફળ આપી શકતું નથી. જીવ પુરુષાર્થ કરે તો એને સહકાર આપીને સફળતા અપાવે છે. ધનપ્રાપ્તિનું પુણ્ય હોવા છતાં જીવ વેપારાદિ ન કરે ત્યાં સુધી ધનપ્રાપ્તિ થતી નથી. કર્મે પુરુષાર્થને આપેલો સહકાર એ કર્મનો પુરુષાર્થ ૫૨ અનુગ્રહ છે. એમ પુરુષાર્થે કર્મને આપેલો સહકાર એ પુરુષાર્થનો કર્મ ૫૨ અનુગ્રહ છે. કોઈકને પ્રબળ પ્રતિકૂળ કર્મ છે. પણ એ જીવ જ્યાં સુધી ધનપ્રાપ્તિ વગેરેને અનુકૂળ પુરુષકાર કરતો નથી ત્યાં સુધી એ કર્મ કોનો પ્રતિઘાત કરે ? પુરુષાર્થ હોય તો એને ધનપ્રાપ્તિ સ્વરૂપે સ્વફળ આપતાં અટકાવવા રૂપે કર્મ એનો ઉપઘાત કરી શકે.
એમ કોઈકને અલ્પબળી પ્રતિકૂળ કર્મ છે. પણ જીવ જ્યાં સુધી
