________________
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે
યાકિનીમહત્તરાસૂનુ શ્રીહરિભદ્રસૂરિમહારાજવિરચિત ગ્રન્થ શ્રીયોગબિન્દુમાં એવાં ઢગલાબંધ પ્રતિપાદનો છે જે ચ૨માવર્તવર્તી જીવને વિષ-ગર ન હોય એવું સ્પષ્ટ સૂચવે છે. હવે ચરમાવવર્તી જીવને વિષ-ગર નથી સંભવતા, તો સંભૂતિમુનિને તો એ ન જ સંભવવાથી તહેતુ જ માનવાનું રહે ને... યોગબિન્દુ ગ્રન્થમાં આવતાં આવાં કેટલાંક પ્રતિપાદનો જોઈએ
૮૧૮
૧૫૪મી ગાથામાં આવી વાત આવે છે કે પતંજલિ વગેરે યોગીઓએ યોગમતમાં અનુષ્ઠાનના વિષ-ગર વગેરે આ પાંચ પ્રકાર સામાન્ય રીતે જ કહ્યા છે, નહીં કે ચરમ-અચરમઆવર્તના ભેદની અપેક્ષાએ. આના પર વિચાર કરીએ.
‘જ્ઞાનીઓએ જૈનમતમાં ગુણઠાણાના મિથ્યાત્વ વગેરે ચૌદ પ્રકાર સામાન્ય રીતે જ કહ્યા છે, નહીં કે વિરત-અવિરતજીવભેદની અપેક્ષાએ...’ આ વાક્યપરથી સૂચિતાર્થ એ મળે છે કે જ્યારે વિરતઅવિરત-આવા જીવભેદની વિવક્ષા કરવામાં આવે ત્યારે ચૌદેચૌદ ગુણઠાણા મળતા નથી, પણ વિરતને પાંચથી ચૌદ અને અવિરતને એકથી ચાર... એમ વિભાગપૂર્વક મળે છે. (અથવા પાંચમું વિરતાવિરત હોવાથી બંનેમાં પણ ગણી શકાવાથી અવિરતને એકથી પાંચ). એમ પ્રસ્તુત વાક્યપરથી એવો સૂચિતાર્થ મળે છે કે જ્યારે ચરમઅચરમઆવર્તભેદની વિવક્ષા કરવામાં આવે ત્યારે પાંચે અનુષ્ઠાનો મળી ન શકે, પણ એમાં વિભાગ કરવો પડે. એ વિભાગ આ રીતે કરવો પડે કે-અચ૨માવર્તમાં વિષ, ગર અને અનનુષ્ઠાન... ચરમાવર્તમાં અનનુષ્ઠાન, તદ્ભુતુ અને અમૃત. અનાભોગ બન્નેમાં સંભવિત હોવાથી અનનુષ્ઠાન બંનેમાં મળે. વિષ-ગર ચરમાવર્તમાં પણ જો મળે તો ચરમાવર્તની અપેક્ષાએ પણ પાંચે ભેદ મળવાથી એનો નિષેધ જે કર્યો છે તે અસંગત ઠરી જાય. ચરમાવર્તમાં પાંચે ભેદ અભિપ્રેત હોય તો તો વાક્યપ્રયોગ આવો હોવો જોઈએ કે-‘વિષ
