________________
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે આ બાબતમાં રહસ્ય આવું છે – બે પુરુષો વૃક્ષની શાખાને જોઈ રહ્યા છે, એમાં પ્રથમ પુરુષ શાખા એ વૃક્ષનો એક અવયવ છે એવું માને છે. બીજો “શાખા એ જ સંપૂર્ણ વૃક્ષ છે' એમ માને છે. જો કે પ્રથમ પણ શાખાને જ જોઈ રહ્યો છે, નહીં કે મૂળને... અને એટલે એ શબ્દથી- વ્યક્તરૂપે ક્યારેય પણ વૃક્ષ: સિંચો રમાવાન, વૃક્ષ: વિસંયોમાવવાના આવું સ્વીકારતો નથી કે બોલતો નથી. ઉલટું વૃક્ષ: પસંયોવ એમ કપિસંયોગનું સાવધારણ વિધાન, અને વૃક્ષો નૈવ વસંયોજમાવવાનું વૃક્ષ વાંદરાના સંયોગના અભાવવાળું નથી જો એમ કપિસંયોગાભાવનો સાવધારણ નિષેધ પણ કરે જ છે, કારણ કે શાખાની અપેક્ષાએ ત્યારે કપિસંયોગ જ સંભવે છે, કપિસંયોગાભાવ સંભવતો નથી જ. તેમ છતાં તે ગર્ભિતરૂપે મૂળને પણ વૃક્ષના અવયવરૂપે સ્વીકારે છે, માટે કપિસંયોગાભાવ રૂપ ઇતરાંશને પણ વૃક્ષમાં સ્વીકારે જ છે, નકારતો નથી. વૃક્ષ પર કપિસંયોગ છે કે નહીં? એ વિચારણામાં જેમ શાખાની અર્પણા અને મૂળની અનVણા છે એમ અન્ય અપેક્ષાએ મૂળની અર્પણા- શાખાની અનર્પણા... પણ કરાતી જ હોય છે, હું નથી કરતો એ એક અલગ વાત છે. એ વખતે વૃક્ષ પર કપિસંયોગાભાવ જ છે, નહીં કે કપિસંયોગ પણ.. કારણ કે મૂલની અપેક્ષાએ એ વખતે વૃક્ષ પર કપિસંયોગ સંભવતો નથી. વૃક્ષના સ્વરૂપનું હું જેમ ગ્રહણ કરું છું એમ અન્ય મૂળને જોનાર પુરુષ પણ વૃક્ષના સ્વરૂપનું ગ્રહણ કરે છે, કારણ કે તે પણ વૃક્ષના અંશનું જ ગ્રહણ કરે છે.” “હું સંપૂર્ણ વૃક્ષને જોનારો નથી, પણ એના અંશને જ જોનારો છું, કારણ કે માત્ર શાખાને જ જોઉં છું. મને કપિસંયોગ જે ભાસે છે તે કોઈક અપેક્ષાએ જ, નહીં કે નિરપેક્ષપણે, બીજાને બીજી અપેક્ષાએ કપિસંયોગાભાવ પણ ભાસે જ છે.” “આવા બધા વિકલ્પો પ્રથમ પુરુષને ગર્ભિતરૂપે હોય જ છે. પણ બીજા પુરુષને એ ગર્ભિતરૂપે પણ સંભવતા નથી જ. તે તો એમ જ સમજે છે કે “મને ભાસતો કપિસંયોગ એ આખા વૃક્ષનું સ્વરૂપ છે, કપિસંયોગાભાવ વૃક્ષ પર છે જ નહીં.” “મને
