________________
બત્રીશી-૯, લેખાંક-૪૭
૬૫૩ (૧) આલોકમાં કર્મ-આલોકમાં ફળ - આ લોકમાં ચોરી વગેરે પાપ કરનારને આ ભવમાં જ એનું ફાંસી – જેલ વગેરે જે દારૂણફળ મળે છે એનું વર્ણન કરતી કથા.
(૨) આલોકમાં કર્મ - પરલોકમાં ફળ - આલોકમાં ચોરી વગેરે પાપ કરનારને પરલોકમાં નરકાદિની જે ભયંકર યાતનાઓ વેઠવી પડે છે એનું વર્ણન કરતી કથા.
(૩) પરલોકમાં કર્મ - આલોકમાં ફળ – પૂર્વભવમાં એવા પાપ બાંધી આવેલા હોય કે જેના કારણે આ ભવમાં ગર્ભકાળથી જ ક્ષય - કોઢ વગેરે ગંભીર રોગથી પીડાતા હોય - હલ્કા નીચ કુળમાં દારૂણ ગરીબાઈથી રીબાતા હોય એનું વર્ણન કરવું એ આ કથા છે.
(૪) પરલોકમાં કર્મ - પરલોકમાં ફળ – પૂર્વભવમાં એવા પાપ આચરેલા હોય જેના કારણે કાક-ગીધ વગેરેનો જન્મ મળે. એમાં વળી ક્રૂરકર્મ આચરીને નરકમાયોગ્ય કર્મ બાંધી નરકમાં ભયંકર વેદનાઓ વેઠવા માટે ઉત્પન્ન થાય. આ બધું વર્ણન કરવું એ ચોથી નિર્વેદની કથા છે.
આ કથાના પ્રકારોમાં આલોક-પરલોક એ પ્રજ્ઞાપકની (વક્તાની) અપેક્ષાએ છે. એટલે પ્રજ્ઞાપક મનુષ્ય હોવાથી મનુષ્યગતિ એ આલોક છે અને એ સિવાયની શેષ ત્રણ ગતિઓ એ પરલોક છે.
અલ્પ પણ પ્રમાદનો પરિણામ અતિદારૂણ આવે છે. એની દારૂણતાનું વિસ્તારથી અસરકારક વર્ણન એ આ કથાનો રસ છે. અજ્ઞાન, સંશય, મિથ્યાજ્ઞાન, રાગ, દ્વેષ, મતિભ્રંશ, ધર્મમાં અનાદર અને મન-વચન-કાયાનું દુપ્રણિધાન દુષ્પવૃત્તિ) એમ આઠ પ્રકારે પ્રમાદ છે. અથવા, મદ્ય, વિષય, કષાય, નિદ્રા અને વિકથા એ પાંચ પ્રમાદ છે. આમાંનો કોઈપણ પ્રમાદ જીવને ભવિષ્યમાં કેવો અકલ્પનીય રીતે ભારે પડી જાય છે ? એનું વર્ણન આ કથામાં કરવામાં આવે છે. એ જાણીને નિર્વિષ્ણુ થયેલો સાધક, સાધનામાર્ગે ચઢ્યા પછી પણ અનાદિસંસ્કારવશાત્ સેવાતા પ્રમાદને ખંખેરવા
