________________
* (૩૧) मित्र च न हि विश्वासः कार्यो भूपेन सर्वदा॥ ३६॥ सर्वतो भयसत्वे च दंडव्यूहेन पार्थिवः॥ पृष्टतो हि भयप्राप्तावनोन्यूहेन गच्छति ॥ ३७॥ ताय शूकरव्यूहाभ्यां पार्वतो भीतिवान् व्रजेत् ॥ मुखे पधाद्भये जाते मकरज्यूहसाधनः ॥ ३८॥ सूचीज्यूहेन भभर्ता संबजेदातो भये ॥ यतो हि भयशंकास्यालं विस्तारयेत्ततः ॥ ३९ ॥ पद्मज्यूहे निवासे हि सदा तिष्ठेत्स्वयं नृपः॥ सेनापतिबलाध्यौ रक्षा कार्याः समंततः ॥ ४० ॥ રાજાએ યુદ્ધમાં નીકળવું ત્યારે સાથે મંત્રી, સામંત, સનમિત્ર, તિવિંદ, ઉત્તમ વૈદ્ય, કેષાધ્યક્ષ, અને ચતુરંગી સેને વિગેરે લઈને નીકળવું. કેઈ ઓળખી ન શકે તેવા વેશ બદલેલા તે આગળ જઈ માર્ગ તપાસી ડગલે, ડગલે, રાજાને ખબર આપે અને તેમણે તપાસેલા નિભય માગે સૈન્ય સહિત રાજાએ ગતિ કરવી. આવતા જતા ચાકર પર તેમજ પિતાની એકાંત સેવામાં દઢ મમતા રાખતા હોય તેવા મિત્ર પર પણ રાજાએ કદી વિશ્વાસ કરવો નહિ. ચારે પાસથી શત્રુને ભય જણાતા હોય તે રાજાએ પોતાનું સૈન્ય “દંડવ્યુહાકાર” રાખી આગળ ચાલવું, પાછલે ભય હોયતો સૈન્યને શકટાકાર રાખી ચાલવું, બેઉ પડખાંથી શત્રુનો ભય હેય તાક્ષર્ય, અને શુકર વ્યુહથી સેના ગોઠવી આગળ ગતિ કરવી. આગળ તથા પાછળ બેઉ પા શત્રુને ભય જણાય તે મકરયૂહની સેના ગઠવી જવું. ફક્ત આગળ ભય
