________________
તેવો, પિતાના સ્વામીનું કાર્ય સાધવામાં કુશળ, સારાં લક્ષણવાળો, કૂતરી, દયાળુ, નગ્ન, ન્યાય, જીતવા યોગ્ય પ્રદેશની નીચી ઉચી જ. મીન, જલાશયો, શિલાદિ વકીલાઓ ને જણવાવાળ, અનેક પ્રકાર વિષમ ચડાવના કિલ્લાઓને શીરીતે તેડવા અથવા તવા, તેના મર્મને જાણનાર, શત્રુઓને સંધી કરાવામાં અને મિત્રોને તુટ પાડવાના ઉપા
ને જાણનાર, શત્રુને શત્રુઓ વડે પ્રયાસથી જીતનાર એટલા ગુણવાળો રસેનાપતિને યોગ્ય છે.
सेनापतिशिक्षा.
त्वया परबलावेशो बुद्ध्या बाहुबलेन च ॥ भंजनायो विधेयो न विश्वासः कस्यचित् परं ।। ८६ ॥ परस्य मंडलं प्राप्य कार्या नानवधानता ॥ अल्पे ऽपि परसैन्ये च महान् कार्य उपक्रमः ॥ ॥ देश कालं बलं पक्षं षड्गुण्यं शक्तिसंगम ॥ .. विलोक्य भवता शत्रुरभियोज्यो न चान्यथा ॥ ८८ ॥ स्वस्वामिने जयो देयः कार्य स्वप्राणरक्षणं ॥ दंडनायकमुत्कृष्टमित्येवं शिक्षयद्गुरुः ॥ ८९ ॥
બુદ્ધિબળથી કિવા બાહુબળથી શત્રુ લશ્કરને તોડી પાડવું શસ્ત્ર પક્ષને ભરી રાખે નહિ. પરરાજ્યમાં જઈને જરા પણ ગાફેલ થવું હિ, થોડું પણ શત્રુનું સન્મ જોઈ મોટો ઉપક્રમ કરી રાખો. દેશ, કાળ, સૈન્ય, પક્ષે પણ તથા શક્તિ જોઈને શણુઓની સાથે લડવું; વગર વિચારે યુદ્ધ કરવું નહિ. પિતાના રાજાને જય આપા અને પિતાના પ્રાણનું રક્ષણ કરવું એ પ્રકારે ઉત્તમ દંડનાયકને ગુરૂ શીખવે છે.
