________________
૧૬
શ્લોક ઃ
યોગસાર પ્રકરણ/પ્રથમ પ્રસ્તાવ/શ્લોક-૧૩-૧૪
रागद्वेषमयेष्वेषु हतेष्वान्तरवैरिषु ।
साम्ये सुनिश्चले यायादात्मैव परमात्मताम् ।।१३।
શ્લોકાર્થ ઃ
આંતર્વૈરી એવા રાગ-દ્વેષમય આ સોળ કષાય અને નવ નોકષાય હણાયે છતે સુનિશ્ચલ સામ્યભાવમાં આત્મા જ પરમાત્મતાને પામે છે. II૧૩II
ભાવાર્થ:
અનંતાનુબંધી ક્રોધ વગેરે સોળ કષાય અને હર્ષ-શોક આદિ નવ નોકષાય આત્માના પારમાર્થિક નિરાકુલ સ્વરૂપનો નાશ કરનાર હોવાથી આત્માના આંતર્વેરી છે અને જીવના બાહ્ય પદાર્થો સાથેના સંશ્લેષને કારણે ઉત્પન્ન થયેલા હોવાથી રાગ-દ્વેષમય છે; કેમ કે આત્મા કર્મને પરવશ થઈ બાહ્ય પદાર્થ સાથે સંગ કરે છે ત્યારે ઇષ્ટમાં રાગનો અને અનિષ્ટમાં દ્વેષનો પરિણામ થાય છે અને તે સંગના પરિણામ સ્વરૂપ જ આ સોળ કષાય અને નવ નોકષાય છે. વળી, શ્લોક-૧૧ અને ૧૨માં બતાવ્યું તે પ્રકારે જે મહાત્મા દૃઢ યત્નથી સર્વકષાય અને નોકષાયનો નાશ કરવા ઉદ્યમ કરે છે ત્યારે નાશ કરવાના પ્રવૃત્તિકાલમાં અનંતાનુબંધી કષાયના વિગમનથી જે પ્રાથમિક સામ્યભાવ પ્રગટેલ તે સામ્યભાવ સર્વકષાય અને નોકષાયના વિગમનથી આત્મામાં સુસ્થિર થાય છે. અર્થાત્ હવે આત્મામાંથી તે સામ્યભાવ ક્યારેય જાય નહીં તેવો સહજ પ્રકૃતિ સ્વરૂપ સ્થિર થાય છે અને તે અવસ્થામાં પૂર્વનો આત્મા જ પરમાત્મતાને પામે છે. અર્થાત્ પૂર્વમાં અપ્રકૃષ્ટ આત્મભાવ હતો તેથી કાંઈક ચેતના હતી તે હવે પ્રકૃષ્ટ આત્મભાવરૂપ ચેતના પ્રાપ્ત થાય છે. II૧૩
અવતરણિકા :
પૂર્વશ્લોકમાં કહ્યું કે કષાય અને નોકષાય હણાય છે ત્યારે આત્મા પરમાત્મભાવને પામે છે અને જેઓએ તે કષાયોને હણીને પરમાત્મભાવને પ્રાપ્ત કર્યો છે તેઓની તે સુંદર અવસ્થાનો બોધ જીવોને કેમ થતો નથી તે બતાવવા માટે કહે છે
—
