________________
૨૦૫
યોગસાર પ્રકરણ/પંચમ પ્રસ્તાવ,શ્લોક-૧૬-૧૭ અવતરણિકા :
આત્મકલ્યાણમાં પ્રસ્થિત મહાત્માને પણ લોભ કષાય કઈ રીતે અનર્થતી પરંપરાનું કારણ બને છે, તે બતાવીને તેના ત્યાગ દ્વારા ભાવશુદ્ધિનો ઉપદેશ બતાવે છે – શ્લોક -
संसारसरणिर्लोभो, लोभः शिवपथाचलः । સર્વવિનિમો, નોમાં વ્યસનમન્દિરમ્ ગદ્દા शोकादीनां महाकन्दो लोभः क्रोधानलानिलः ।
मायावल्लिसुधाकुल्या, मानमत्तेभवारुणी ।।१७।। શ્લોકાર્ચ -
સંસારની સરણિ નીક, લોભ છે. શિવપથમાં ગમન માટે લોભ વિજ્ઞાભૂત એવો અચલ=પર્વત, છે. લોભ સર્વ દુઃખોની ખાણ છે, લોભ આપત્તિનું મંદિર છે, શોકાદિ ભાવોનું મહાકંદ છે. લોભ ક્રોધરૂપી અગ્નિને માટે પવન છે, માયારૂપી વલ્લી=વેલડી માટે અમૃતની નીક છે, માનથી મત એવા હાથી માટે વારૂણી=મદિરા છે. II૧૬-૧૭ના ભાવાર્થ :
સંસારી જીવો લોભને વશ સર્વ ભાવોને કરે છે. જેના ફળરૂપે દુર્ગતિઓની પરંપરા ઊભી કરે છે. તેથી સંસારની પ્રાપ્તિ માટે લોભ સરણિતુલ્ય નીકતુલ્ય છે. વળી, મહાત્માઓ શિવપથ પર પ્રયાણ કરતા હોય છતાં બાહ્ય પદાર્થો પ્રત્યેનો કોઈ પણ પ્રકારનો લોભનો પરિણામ ઉસ્થિત થાય તો શિવમાર્ગનું પ્રયાણ અવરોધ પામે છે. તેથી શિવમાર્ગમાં ગમન કરનાર માટે લોભ પર્વતતુલ્ય છે. વળી, લોભ સર્વ દુઃખોની ખાણ છે; કેમ કે, લોભને પરવશ થયેલા જીવો સંસારમાં મહાઆરંભ આદિ કરીને નરકાદિ દુઃખોની પરંપરાને પ્રાપ્ત કરે છે. વળી, લોભ આપત્તિઓનું મંદિર છે; કેમ કે લોભને પરવશ જીવ અનેક પ્રકારનાં પાપો કરીને અનર્થો પ્રાપ્ત કરે છે. એટલું જ નહીં, પણ લોભથી
