________________
૧૪૮
યોગસાર પ્રકરણ/ચતુર્થ પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૪-૫ શ્લોકાર્ચ -
ત્યાં સુધી ગુરુનું વચન છે, ત્યાં સુધી શાસ્ત્ર છે અને ત્યાં સુધી ભાવના છે જ્યાં સુધી મન કષાય અને વિષયોથી તરલી થતું નથી=વિહ્વળ થતું નથી. IIII ભાવાર્થ -
જે જીવોએ સંયમ ગ્રહણ કરતાં પૂર્વે સત્ત્વનો સંચય કર્યો નથી તે જીવોને પણ સંયમ ગ્રહણ કર્યા પછી ગુરુના વચનથી, શાસ્ત્રથી કે ભાવનાથી સ્થિર મતિ પ્રાપ્ત થશે. તેના બળથી તે જીવો સંયમ પાળી શકશે તેમ કોઈને જણાય તો ગ્રંથકારશ્રી કહે છે કે જે જીવોએ સત્ત્વનો સંચય કર્યો નથી અને વ્રત ગ્રહણ કર્યા પછી જે વ્રત પાળવાનું છે તેને અનુરૂપ ઇન્દ્રિયો સંવૃત્ત કરી નથી. તેવા જીવો પૂર્વના અભ્યાસને અનુરૂપ તે-તે કષાયો અને તે-તે વિષયોને સેવે તેવી મનોવૃત્તિ ધરાવે છે અને તેવા જીવો સર્વવિરતિ ગ્રહણ કરે તો પણ પૂર્વના સંસ્કારોથી જ્યારે તેઓનું મન તે-તે વિષયને અભિમુખ બને છે અને તે તે કષાયને વશ બને છે, ત્યારે તે વિષય-કષાયથી આક્રાંત થયેલા મનને ગુરુનો ઉપદેશ પણ સ્પર્શતો નથી કે શાસ્ત્રઅધ્યયન દ્વારા શાસ્ત્રનો પરમાર્થ પણ સ્પર્શતો નથી અને વિહ્વળ થયેલા મનને શાંત કરવા માટે તે-તે પ્રકારની ભાવનાઓ કરે તો તે ભાવનાથી પણ મન વ્રતને અનુકૂળ પરિણામવાળું થતું નથી. પરંતુ અંતરંગ રીતે ઊઠેલા કષાય અને ઇન્દ્રિયોને વશ થઈને તે-તે પ્રવૃત્તિ કરવા અભિમુખ બને છે, તેવા જીવો હિન સત્ત્વવાળા હોવાથી સ્વીકારેલ પ્રતિજ્ઞાનો લોપ કરીને અનંત સંસારમાં ભટકે છે. જો અવતરણિકા -
પૂર્વશ્લોકમાં કહ્યું કે, કષાયથી અને વિષયથી મન તરલિતકવિહ્વળ, થાય છે. ત્યારે ગુરુ-ઉપદેશ, શાસ્ત્ર આદિ સર્વ નિષ્ફળ છે. હવે જેઓ કષાય-વિષયને જીતતા નથી પરંતુ પોતાના એક આત્માને જ જીતે છે અર્થાત વિષય-કષાયને પરવશ થાય છે તેઓ હીન સત્ત્વવાળા છે તે બતાવવા અર્થે કહે છે –
