________________
૧૨૮
યોગસાર પ્રકરણ/તીય પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૨૧-૨૨ શ્લોક -
वृक्षस्य छेद्यमानस्य भूष्यमाणस्य वाजिनः ।
यथा न रोषस्तोषश्च भवेद् योगी समस्तथा ।।२१।। શ્લોકાર્થ :
છેદ્યમાન એવાં વૃક્ષને અને આભૂષણોથી શણગારાતા એવા ઘોડાને જે પ્રમાણે રોષ તોષ નથી તે પ્રમાણે યોગી સમપરિણામવાળા થાય. ર૧II. ભાવાર્થ :
જે યોગીઓ જિનવચનનું અવલંબન લઈને બાહ્ય સર્વ વિષયો પ્રત્યે ઉદાસીનભાવવાળા છે, આંતરિક નિરાકુલ ચેતના પ્રત્યે બદ્ધરાગવાળા છે અને આંતરિક નિરાકુલ ચેતનાને અનુકૂળ દઢ વ્યાપારમાં થતી સ્કૂલના પ્રત્યે દ્વેષવાળા છે, તેવા યોગીઓનું ચિત્ત અંતરંગ સોમ્યભાવના પ્રકર્ષ અર્થે દઢ વ્યાપારવાળું છે. તેથી જેમ કોઈ કઠિયારો વૃક્ષને છેદતો હોય તો તે વૃક્ષમાં કોઈ રોષ દેખાતો નથી અને કોઈ અશ્વને આભૂષણોથી શણગારતું હોય તો તેનાથી અશ્વને કોઈ તોષ થતો નથી, તેમ સમભાવમાં રહેલા મહાત્માને કોઈ ઉપસર્ગો કરતાં હોય કે પ્રતિકૂળ વર્તન કરતા હોય તેઓ પ્રત્યે દ્વેષ થતો નથી; કેમ કે તેમનો દ્વેષ સામ્યભાવને પ્રતિકૂળ એવા પ્રમાદમાં જ નિયંત્રિત થઈને વર્તે છે. તેથી બાહ્ય પદાર્થો પ્રત્યે ઉપેક્ષાથી ઉપયોગ જોડાય છે અને તેવા મહાત્માની કોઈ સ્તુતિ કરતો હોય કે પુણ્યના પ્રકર્ષથી કોઈ બાહ્ય અનુકૂળતાઓ પ્રાપ્ત થતી હોય તો તે સર્વ પ્રત્યે તે મહાત્માને તોષ પણ નથી; કેમ કે તેમનો તોષ સામ્યભાવમાં નિયંત્રિત થયેલો છે. તેથી બાહ્ય પદાર્થો સાથે ઉપેક્ષાથી ઉપયોગ પ્રવર્તે છે. આવા યોગી સર્વત્ર જિનવચનથી નિયંત્રિત સતત દૃઢ વ્યાપાર કરીને સમભાવવાળા થાય છે.
અવતરણિકા :સમભાવવાળા યોગીતા પ્રકર્ષનું વિશેષ સ્વરૂપ દાંતથી સ્પષ્ટ કરે છે -
