________________
૧૨૨
યોગસાર પ્રકરણ/તૃતીય પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૧૬-૧૭, ૧૮ ગમનની જેમ અત્યંત યતનાપૂર્વક સર્વ પ્રવૃત્તિ કરે છે. જેથી તે કાયાની ચેષ્ટાથી સર્વ જીવો પ્રત્યે સમભાવની વૃદ્ધિ થાય છે અને જિનવચનના રાગથી કરાયેલી તે ઉચિત પ્રવૃત્તિ દ્વારા અંતરંગ નિર્લેપ પરિણામ પણ અતિશયિત થાય છે. પરંતુ વિષયોથી આકુળ થઈને કાયિક પ્રવૃત્તિ દ્વારા તે મહાત્મા પાંચ ઇન્દ્રિયોને યથાતથા પ્રવર્તાવતા નથી, પરંતુ સંવૃત્ત મનવાળા થઈને કાયાની તે-તે પ્રવૃત્તિમાં અત્યંત ઉપયુક્ત થઈને તે-તે પ્રવૃત્તિ દ્વારા સામ્યભાવની વૃદ્ધિ કરે છે.
વળી, આવા મહાત્માઓ સૂવાની ક્રિયામાં પણ ઊંઘ આવે તો ઊંઘ પ્રત્યે પક્ષપાત કરતા નથી અને જાગતાં પણ ઇન્દ્રિયના વિષયોમાં પ્રવૃત્તિ કરતા નથી પરંતુ સૂતી વખતે પણ સામ્યભાવની વૃદ્ધિ માટે ઉત્તરની પ્રવૃત્તિ કરવા અર્થે જેટલી ઊંઘ આવશ્યક જણાય તેટલી જ ઊંઘ કરે છે. એમ જાગતાં પણ કોઈ નિરર્થક ચેષ્ટા કરીને સામ્યભાવોનો હ્રાસ ન થાય તે રીતે દઢ યત્નપૂર્વક સામ્યભાવની વૃદ્ધિને અનુકૂળ સર્વ વ્યાપાર કરે છે.
આવા સુયોગવાળા મહાત્માઓએ શું કરવું જોઈએ તે સ્પષ્ટ કરતાં કહે છે. વળી, રાત્રિ કે દિવસે સર્વ વ્યાપારમાં કાયાથી, મનથી અને વાણીથી સામ્યનું સેવન કરવું જોઈએ. અર્થાત્ કાયાને સંયમિત રાખીને સામ્યની વૃદ્ધિને અનુકૂળ પ્રવર્તાવવી જોઈએ. મનને સંવૃત્ત રાખીને સામ્યને અનુકૂળ ચિંતન કરવું જોઈએ. વાણીમાં નિયંત્રણ રાખીને સામ્યભાવને અનુરૂપ વાણી પ્રવર્તાવવી જોઈએ, જેથી પ્રતિદિન સામ્યભાવની વૃદ્ધિ દ્વારા અનાદિના અસામ્યભાવના સંસ્કારો ક્ષીણ-ક્ષીણતર થાય અને અતિશયિત થયેલા સામ્યભાવના સંસ્કારો જીવને સહજ રીતે સામ્યભાવમાં સ્થિર કરે. I૧૬-૧ના અવતરણિકા -
વળી, મહાત્મા માટે સામ્ય જ હિતાવહ છે તે બતાવવા કહે છે – શ્લોક :
यदि त्वं साम्यसंतुष्टो विश्वं तुष्टं तदा तव । तल्लोकस्यानुवृत्त्या किं? स्वमेवैकं समं कुरु ।।१८।।
