________________
૧૦૪
યોગસાર પ્રકરણ/તૃતીય પ્રસ્તાવ/શ્લોક-૨-૩
શ્લોક ઃ
कषाया विषया दुःखमिति वेत्ति जनः स्फुटम् । तथापि तन्मुखः कस्माद् धावतीति न बुद्ध्यते । । २ ॥
શ્લોકાર્થ ઃ
કષાયો અને વિષયો દુઃખ છે તે પ્રમાણે લોકો સ્પષ્ટ વેદન કરે છે તોપણ લોકો તેના સન્મુખ કયા કારણથી જાય છે તે જણાતું નથી. IIII
ભાવાર્થ:
કાષાયિક ભાવો આત્માના સહજ સુખના વિરોધી છે અને કષાયને વશ થયેલ જીવો કષાયની પીડાને અનુભવે છે પણ સુખને અનુભવતા નથી. વળી, કષાયને વશ થઈને વિષયને ગ્રહણ કરવામાં જે શ્રમ કરે છે તે શ્રમ પણ દુઃખરૂપ હોવાથી તે વિષયોની પ્રાપ્તિ પણ શ્રમના દુ:ખ સ્વરૂપ છે. તેથી વિવેકી જીવોને સ્પષ્ટ દેખાય છે કે કષાય પણ દુ:ખ સ્વરૂપ છે અને વિષયો માટે કરાતો શ્રમ પણ દુઃખ સ્વરૂપ છે. આમ હોવા છતાં જીવો તેને સન્મુખ કેમ જાય છે તે જણાતું નથી. તત્ત્વને જોવામાં મૂઢબુદ્ધિવાળા જીવો જ સ્વપ્રયત્નથી દુઃખને ઉત્પન્ન કરીને પોતાના આત્માની વિડંબના કરે છે એમ વિવેકી પુરુષોને દેખાય છે. માટે સુખના અર્થી જીવોએ વિવેકી પુરુષોના વચનનું અવલંબન લઈને સહજાનંદ સ્વરૂપ સામ્યભાવમાં ઉદ્યમ કરવો જોઈએ. III
અવતરણિકા :
વળી, સંસારથી મૂઢ જીવો સહજાનંદના સુખને છોડીને દુ:ખ ઉત્પન્ન કરે તેવી પ્રવૃત્તિ કેમ કરે છે તે સ્પષ્ટ કરે છે
શ્લોક ઃ
सर्वसंगपरित्यागः सुखमित्यपि वेत्ति सः ।
संमुखोऽपि भवेत् किं न तस्येत्यपि न बुद्ध्यते । । ३ ॥
