________________
લક
યોગસાર પ્રકરણ/દ્વિતીય પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૩૪-૩૫ જીવો તત્ત્વમાં વિભ્રાન્ત દૃષ્ટિવાળા છે તેઓ સંયમના બાહ્ય ફટાટોપથી તે આચરણામાં ધર્મબુદ્ધિ ધારણ કરે છે.
વસ્તુતઃ ધર્મની જે બાહ્ય આચરણા તત્ત્વ તરફ જતી ન હોય તે આચરણા. સંસારની અન્ય ક્રિયાઓની જેમ મોહથી થતી હોવાના કારણે ધર્મબુદ્ધિથી થતા પાપ સ્વરૂપ છે. આમ છતાં, જેઓને તત્ત્વને જોવાની નિર્મલદૃષ્ટિ પ્રગટી નથી તેવા જીવો તે બાહ્ય આચરણામાં ધર્મબુદ્ધિના વિભ્રમને ધારણ કરે છે.
અહીં વિશેષ એ છે કે “સિદ્ધાવસ્થામાં પૂર્ણધર્મ છે; કેમ કે “વત્યુ સહાવો ધમ્મો” એ વચનાનુસાર આત્મરૂપ વસ્તુના સ્વભાવરૂપ ધર્મ સિદ્ધ અવસ્થામાં પ્રગટે છે અને તેના કારણભૂત એવો ધર્મ અપનબંધક અવસ્થાથી માંડીને યોગનિરોધ સુધીની જીવની અંતરંગ પરિણતિ રૂપ છે. તેથી પ્રથમ ભૂમિકાની મધ્યસ્થતાની પરિણતિ અપનબંધક દશામાં પ્રગટે છે જે પ્રકર્ષને પામી વીતરાગતામાં વિશ્રાંત થાય છે અને વીતરાગ સર્વજ્ઞ થઈ સર્વ યોગોનો નિરોધ કરે છે ત્યારે મોક્ષનું કારણ એવો સર્વસંવર રૂપ પૂર્ણધર્મ આત્મામાં પ્રગટે છે જેના ફલરૂપે મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે. છતાં માત્ર બાહ્ય કઠોર આચરણામાં ધર્મબુદ્ધિ ધારણ કરે તેવા તત્ત્વના વિષયમાં વિભ્રાન્ત દૃષ્ટિવાળા જીવો બાહ્ય ફટાટોપથી બાહ્ય આચરણામાં ધર્મબુદ્ધિને ધારણ કરીને અંતરંગ ભાવ નિરપેક્ષ ધર્મને ધર્મરૂપે જાણે છે તે સર્વ ધર્મની આચરણાઓ વિભ્રમનો હેતુ છે; કેમ કે તે આચરણાઓ ચિત્તની વિશુદ્ધિ દ્વારા મોક્ષમાં વિશ્રાંત થનાર નથી, માટે પરમાર્થથી ધર્મ નથી. II૩૪
અવતરણિકા :વળી, અન્ય પ્રકારે પણ ધર્મબુદ્ધિથી પાપ થાય છે તે સ્પષ્ટ કરે છે – શ્લોક :
स्वस्वदर्शनरागेण विवदन्तो मिथो जनाः ।
सर्वथैवात्मनो धर्मं मन्यन्ते न परस्य तु ।।३५।। શ્લોકાર્ચ - સ્વ સ્વ દર્શનના રાગથી પરસ્પર વિવાદને કરતા લોકો સર્વથા જ
