________________
સંકલના
આત્માને મોક્ષની સાથે યોજન કરે તેવો આત્માનો અંતરંગ પરિણામ અને તે પરિણામને ઉપષ્ટભંક એવી ક્રિયા તે યોગ છે. આ પ્રકારનો યોગ દ્વાદશાંગીરૂપ વિસ્તારાત્મક છે અને તેનો સાર કોઈક ચિરન્તનાચાર્યએ પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં આપેલ છે. ગ્રંથકારશ્રીએ પાંચ પ્રસ્તાવમાં વિભાજન કરી આખા ‘યોગસાર’ ગ્રંથની રચના કરી છે.
(૧) પ્રથમ પ્રસ્તાવ – ‘યથાવસ્થિતદેવસ્વરૂપોપદેશ’:- આ પ્રસ્તાવમાં યથાવસ્થિત દેવના સ્વરૂપનો ઉપદેશ બતાવે છે. યોગીઓ જેના ધ્યાનમાં તન્મય થાય તે વીતરાગ ધ્યાતવ્ય છે. તેથી વીતરાગના ધ્યાનથી તન્મય થયેલ આત્મા વીતરાગતુલ્ય થઈને યોગના પ્રકર્ષને પ્રાપ્ત કરે છે, માટે સુખના અર્થીએ વીતરાગના પારમાર્થિક સ્વરૂપને જાણવા સદા યત્ન કરવો જોઈએ. વીતરાગનું ધ્યાન પરમપદનું કારણ ક્યારે બને છે તેની સ્પષ્ટતા શ્લોક-૩માં કરેલ છે. તેથી એ પ્રાપ્ત થાય કે પોતાનો આત્મા વીતરાગ તુલ્ય છે એ પ્રકારના સૂક્ષ્મ ઉપયોગપૂર્વક કરાયેલા ધ્યાનથી આત્મા વીતરાગ બને છે.
મોક્ષના અર્થી જીવો પણ સામ્યભાવના નૈર્મલ્ય વગર વીતરાગના પારમાર્થિક સ્વરૂપને સ્પષ્ટ જોઈ શકતા નથી, તેમ બતાવીને સામ્યભાવના નૈર્મલ્યની પ્રાપ્તિના ઉપાય રૂપે અનંતાનુબંધી કષાયનો નાશ કારણ છે તેમ ગ્રંથકારે બતાવેલ છે. તેથી એ પ્રાપ્ત થાય કે જે જીવોને સંસારના પરિભ્રમણની વિડંબના સદા સ્પષ્ટરૂપે દેખાય છે અને કર્મ વગરની જીવની અવસ્થા જ જીવ માટે એકાંતે સુખકારી છે એમ સદા સ્પષ્ટ દેખાય છે અને તેના ઉપાયરૂપે સર્વજ્ઞનુ વચન છે એમ સ્થિર બોધ થાય છે ત્યારે સ્વ શક્તિ અનુસાર જિનવચનના પરમાર્થને જાણવા પ્રયત્ન કરે છે. સૂક્ષ્મબુદ્ધિથી જિનવચનના ૫૨માર્થને જાણીને તેને સ્થિર કરે છે અને જિનવચનથી આત્માને ભાવિત કરીને સદા શક્તિ અનુસાર વિરતિમાં ઉદ્યમ કરે છે, તેઓને અનંતાનુબંધી કષાયનું વિગમન થયેલું છે. તે અનંતાનુબંધી કષાયના વિગમનથી પ્રાથમિક સામ્ય આવે છે અને અપ્રત્યાખ્યાનીય
