Yogsar Prakaran

SR No.: 022236
Original Sutra Author: N/A
Author: Pravin K Mota
Publisher: Gitarth Ganga
Publication Year: 2012
Total Pages: 266
Language: Sanskrit, Gujarati
Classification: Book_Devnagari & Book_Gujarati
File Size: 15 MB

Page 116

યોગસાર પ્રકરણ/દ્વિતીય પ્રસ્તાવબ્લોક-૨૯ ભાવાર્થ
દ્રવ્યચિત્ત પુદ્ગલાત્મક છે અને ભાવચિત્ત મતિજ્ઞાનના ઉપયોગ રૂ૫ છે. અને આત્મામાં અનાદિના મોહના સંસ્કારોથી વાસિત એવો મતિજ્ઞાનનો પરિણામ વર્તી રહ્યો છે. આ મોહના સંસ્કારોથી સંસારી જીવોનો આત્મા સદા વાસિત છે અને તે વાસનાના નિમિત્તને પામીને સંસારી જીવો કોઈ ને કોઈ વિષયને અભિમુખ થાય છે. અને સંસારી જીવોના આભિમુખ્ય ભાવરૂપ નિમિત્તને પામીને પુગલાત્મક દ્રવ્યચિત્ત તે તે ભાવરૂપે પરિણમન પામે છે અને તે દ્રવ્યચિત્તના પરિણામના બળથી તે વખતનો મોહથી યુક્ત એવો માનસવ્યાપાર વર્તે છે. વળી, સંસારી જીવો ચિત્તને બાહ્ય પદાર્થોમાં પ્રવર્તાવવા માટે અત્યંત અભ્યાસવાળા છે તેથી અનાયાસે તેમનું ચિત્ત તે તે ભાવને અભિમુખ થઈને તે તે વિચારરૂપે પ્રવર્તે છે.
બીજી બાજુ, જીવને યોગમાર્ગનો કોઈ અભ્યાસ નથી અને યોગમાર્ગના સંસ્કારોનું આત્મામાં આધાન પણ થયું નથી તેથી ચિત્ત સહજભાવે યોગમાર્ગમાં પ્રવર્તતું નથી. આમ છતાં જીવમાં કર્મની મલિનતા દૂર થાય ત્યારે કાંઈક વિવેક ચક્ષુ પ્રગટે છે અને તે વખતે અનાદિના મોહના સંસ્કારોનું પ્રચુર દબાણ હોવા છતાં તેને દૂર કરીને યોગમાર્ગને સેવવા અભિમુખ ભાવ થાય છે. અને આ ભાવ પણ ઉપદેશ આદિ નિમિત્તથી અને તે પ્રકારના મનોવ્યાપારથી જીવમાં ઉત્પન્ન થયેલો પરિણામ છે અને તે પરિણામથી પ્રેરાઈને જીવ યોગમાર્ગની પ્રવૃત્તિ કરવા તત્પર બને છે. આમ છતાં ઉપદેશના નિમિત્તનું સતત સાંન્નિધ્ય નહિ હોવાથી અને માર્ગાનુસારી સૂક્ષ્મ બોધ થયેલો નહીં હોવાથી તે આરાધક જીવનું ચિત્ત યોગમાર્ગની બાહ્ય પ્રવૃત્તિ કરવા તત્પર થાય છે છતાં તેનું ચિત્ત તે તે ક્રિયા દ્વારા સાધ્યને અભિમુખ પ્રવર્તતું નથી તેથી આરાધક જીવ કાયાથી સદનુષ્ઠાન સેવે, વચનથી તે પ્રકારના સૂત્ર બોલે તોપણ મન તો અનાદિના સંસ્કાર નીચે યથા તથા પ્રવર્તે છે તેથી તેની યોગમાર્ગની પ્રવૃત્તિ નિષ્ફળ પ્રાયઃ બને છે.
ઉપરોક્ત પરિસ્થિતિ હોવાથી ગ્રંથકારશ્રી કહે છે કે યોગના કાંક્ષી એવા યોગીઓએ “મારે મારા આત્મામાં મોક્ષનો સાધક એવો યોગ નિષ્પન્ન કરવો છે”