________________
યોગસાર પ્રકરણ/દ્વિતીય પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૨૮
અવતરણિકા :
અત્યાર સુધી અનેક દૃષ્ટિકોણથી સામ્યભાવથી વાસિત મત મોક્ષનું કારણ છે તે બતાવ્યું. હવે, તેની પ્રાપ્તિ માટે શું કરવું જોઈએ તે બતાવે છે.
-
શ્લોક ઃ
तथा चिन्त्यं तथा वाच्यं चेष्टितव्यं तथा तथा ।
मलीमसं मनोऽत्यर्थं यथा निर्मलतां व्रजेत् ।। २८ ।।
૩૭
શ્લોકાર્થ ઃ
તે પ્રમાણે ચિંતવન કરવું જોઈએ, તે પ્રમાણે બોલવું જોઈએ અને તે તે પ્રકારે કાયાની ચેષ્ટા કરવી જોઈએ જે પ્રકારે મલીમસ એવું મન=રાગાદિ ભાવોથી મલિન એવું મન, નિર્મલતા તરફ જાય. II૨૮II
ભાવાર્થ:
વીતરાગતાની પ્રાપ્તિ પૂર્વે આત્મામાં બાહ્ય પદાર્થોનો સંગ કરીને ઇષ્ટ પદાર્થ પ્રત્યે રાગ, અનિષ્ટ પદાર્થ પ્રત્યે દ્વેષ અને નિર્શક પદાર્થ પ્રત્યે ઉપેક્ષાનો પરિણામ વિદ્યમાન છે અને સંસારી જીવો સ્વકલ્પિત તે તે પદાર્થોમાં ઇષ્ટઅનિષ્ટ અને ઉપેક્ષાની બુદ્ધિ કરીને ચિત્તને મલિન કરે છે. આવા જીવને કાંઈક નિમિત્ત પામીને બોધ થાય કે આત્મા માટે રાગાદિથી અનાકુલ એવો આત્માનો ભાવ ઇષ્ટ છે, રાગાદિથી આકુલ એવો આત્માનો ભાવ અનિષ્ટ છે અને જગતવર્તી પદાર્થો આત્માને ઇષ્ટ પણ નથી અને અનિષ્ટ પણ નથી પણ સ્વકલ્પનાથી જ તે ઇષ્ટ-અનિષ્ટ બને છે, પરમાર્થથી આત્મા માટે ઉપેક્ષણીય છે. આવો નિર્ણય થયા પછી જે મહાત્મા પોતાનામાં વર્તતા રાગભાવને આત્માના વીતરાગભાવોને અનુકૂલ પ્રવર્તાવવાનો, દ્વેષભાવને વીતરાગભાવથી વિરુદ્ધ પ્રમાદમાં પ્રવર્તાવવાનો અને અન્ય પદાર્થો પ્રત્યે ઉપેક્ષા કરવાનો સંકલ્પ કરીને પોતાની ભૂમિકા અનુસાર તે પ્રકારે મનથી ચિંતવન કરે, વચનથી સર્વ ઉચિત વચનપ્રયોગ કરે અને જે જે પ્રકારની પોતાની શક્તિનો સંચય થયો હોય તે તે
