________________
पश्यन्नेव परद्रव्यनाटकं प्रतिपाटकम् । भवचक्रपुरस्थोऽपि, नामूढः, परिखिद्यति ॥४॥
અથ: જ્ઞાની (મમતા રહિત) આત્મા સંસારચક્રરૂપ -નગરમાં રહેલ છતાં, અને તે તે ગતિ-જાતિરૂપ પિળે પળે ચાલતું ઉત્પતિ–વિનાશ વગેરે પુદ્ગલ દ્રવ્યનું નાટક જેવા છતાં ખેદ કરતું નથી. | ભાવાર્થ: કર્મ પરિણામ રાજાની રાજ્યધાનીરૂપ આ સંસારચક્ર નામના નગરમાં વસવા છતાં અને જીની વિવિધ ગતિઓ અને જાતિઓરૂપ પ્રત્યેક મહોલ્લામાં પદ્રવ્ય એટલે પુદગલનું સડણ-પડ–વિધ્વંસન, અથવા જન્મ–જરા-મરણ વગેરે નાટકને જવા છતાં નિર્મમ) જ્ઞાની દુઃખી થત નથી. તત્વથી દુઃખ સંગ વિયેગમાં નથી. પણ તેમાં મમતા અને રાગ-દ્વેષાદિ કરવાથી છે. રાજ્યવૈભવ, શરીર, સમ્પતિ પુત્ર પરિવાર, વગેરેમાં રાગાદિ કરતા મૂઢ આત્મા જે વિવિધ દુઃખેને અનુભવે છે, તે જ સામગ્રી વચ્ચે અનાસક્ત ભાવે રહેનારા જ્ઞાનીઓ સંસાર સમુદ્રને -તરી જાય છે. એથી જ કહ્યું છે કે વિષય-કષાય-ઇન્દ્રિઓને વશ બનેલે આત્મા પોતે જ સંસાર છે અને જ્ઞાનગુણથી તેમાં અનાસક્ત બને તે જ આત્મા જ્યારે કષાયને ઈન્દ્રિયોને જીતે છે ત્યારે મુક્તાત્મા છે. અહીં કર્મ પરિણામ તે રાજા, સંસાર ચક તે પાટનગર, એકેન્દ્રિયાદિ જાતિઓ તે મહેલાપિ, જન્મ-મરણ, સુખ-દુઃખ, સંગ-વિયોગ વગેરે નાટક અને જ્ઞાની અમૂઢ આત્મા ને પ્રેક્ષક જાણ.
