________________
(૪) મોહત્યાગાષ્ટક
ચિત્તની સ્થિરતા માટે મહત્યાગ આવશ્યક છે, તેથી સ્થિરતા અષ્ટક પછી મેહત્યાગ અષ્ટક કહ્યું છે. “અહ” અને “મમ” એ મેહના સુભટો છે. “નાહં” અને “ન મમ' એ ચારિત્રરાજાના વફાદાર સુભટ છે. મેહ એટલે આત્મભિન્ન પદાર્થોમાં આત્મીયપણાની બુદ્ધિ. આ મહિના ત્યાગ માટે અહ-મમને ત્યાગ કરવો પડે. એક મ્યાનમાં બે તલવાર રહી શકે નહિ, હું શુદ્ધાભદ્રવ્ય છું અને કેવળજ્ઞાન મારે ગુણ છે. આવા પ્રકારની ભાવના મેહનાશ કરવા માટે તીક્ષણ શસ્ત્રરૂપ છે.
ધન, શરીર, મહેલ, અલંકાર તથા પોતાના માની. લીધેલા ગણ્યા ગાંઠયા સગાસંબંધીઓ આદિમાં જ મમ. બુદ્ધિ ધારણ કરવી એ સુબુદ્ધિ નથી, પણ મેહ છે. આત્માના જ્ઞાન, દર્શનાદિ ગુણેમાં “મમબુદ્ધિએ જ સુબુદ્ધિ છે.
(૫) જ્ઞાનાષ્ટક
જ્ઞાન સિવાય મોહને ત્યાગ થતું નથી તેથી મોહ ત્યાગ પછી જ્ઞાન અષ્ટકનું નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે. જેમાં જેમ આત્મામાં આત્માનું જ્ઞાન પ્રગટ થતું જાય છે તેમ તેમ મેહને અંધકાર દૂર થતું જાય છે અને આત્મદષ્ટિ ખૂલતી જાય છે. આત્મ સ્વભાવ તરફ દષ્ટિ ખેલી આપે તે જ્ઞાનને જ સમ્યગ જ્ઞાન કહ્યું છે.
