Tattva Tarangini Anuwad

SR No.: 022156
Original Sutra Author: N/A
Author: Dharmsagar
Publisher: Shasankantakoddharak Gyanmandir
Publication Year: 1963
Total Pages: 318
Language: Sanskrit, Gujarati
Classification: Book_Devnagari & Book_Gujarati
File Size: 35 MB

Page 48

ગાથા ૪ થી
[ v
દિવસે પપ્રમાણ કરવી નહિ. પરન્તુ તેરશના દિવસે જ પ્રમાણુ કરવી.' આ સંબંધમાં દૃષ્ટાન્ત સહિત યુક્તિએ આગળ કહેવાશે.
અહિં ઉદયાત્ તિથિના સ્વીકાર અને અનુયાત્ તિથિના ત્યાગ કરવામાં કુશલ એવા આપણુ અંનેને તેરશના પણ ચૌદશ તરીકે સ્વીકાર કરવા તે શી રીતે ચેાગ્ય ગણાય ?” એમ શંકા કરનાર ખરતરને ગ્રન્થકાર કહે છે કે-વાત ઠીક છે. (પંચાંગના ચૌદશના ક્ષય) તત્ર-તેરસે કરેલા ચૌદશના સ્વીકારમાં તેરસ' એમ કહેવાના પણ સંભવ ‘નથી; પરન્તુ પ્રાયશ્ચિત્તા વિવિધૌ-પ્રાયશ્ચિત્તાદિ નિયત ધાર્મિક કાર્યાને વિષે ચૌદશ જ છે' એમ કહેવાય છે. કહ્યું છે કેઃ—
संवच्छरच मासे, पक्खे अट्ठाहियासु य तिहि । ताओ पमाणं भणिया, जाओ सूरो उदयमे ॥ १ ॥ अह जइ कहवि न लब्भंति, ताओ सूरुग्गमेण जुत्ताओ । ता अवरविद्ध अवरावि हुज्ज न हु पुग्वतव्विद्धा ॥ २ ॥
અર્થ :——સંવત્સરી, ચામાસી, પકખી અને અઠ્ઠાઈ વગેરે તિથિઓમાં તે તિથિ પ્રમાણ કહેલ છે કે-જે તિથિ સૂર્યોદયને પામેલી હેાય. ૫ ૧૫ હવે જો કોઈપણ રીતે તે તિથિએ સૂર્યાંદયવાળી પ્રાપ્ત ન થાય તેા વવિદ્ય=ક્ષીણ એવી ખીજ આદિથી વીંધાએલી (એકમ આદિ) તિથિએ અવાવ=ખીજ આદિ તિથિએ પણ દુ–મવૈયુ-થાય, પરન્તુ તવિદ્યા=બીજ
૫. ચૌદશના ક્ષયે ખરતરગવાળાએ, પૂનમના સેિ પૂનમ માને છે અને ચૌદશ કહે છે, તે બદલ ગ્રંથકાર મહર્ષિએ અહિં પૂનમના દિવસે ક્ષીણ ચૌદશને પૂનમની ભેળી માનવી તે અપ્રમાણુ કહેલ છે.
૬. આ વાકય, લૌકિક ટીપણામાં તિથિને ક્ષય હોય ત્યારે આરાધનાના પંચાંગમાં પૂર્વાની અપ”તિથિનેા ક્ષય કરવાનેા વ્યયવહાર છે, એમ જણાવે છે.
૭. અહિં ચૌદશના ક્ષયની વાત ચાલતી હોવાથી અવિદ્ધ” પાઠના-ચૌદશથી વીંધાએલી' એમ વિશેષ અં કહેવા રહે; પરંતુ સિવાય તે પાને સર્વસામાન્ય અર્થ તે− ખીજ આદિથી વીંધાએલી કાઈ પણ તિથિ’ એ પ્રમાણે જ કરવા રહે છે. અર્થાત્ ગ્રંથકારે અહિં ‘અવવિદ્ય’ એ પ્રમાણે ઔધિક જ પાડ જણાવેલ હાવાથી તે પાઠના અ, ચૌદશથી વીંધાએલી તેરશ કે–ખીજ આદિથી વીંધાએલી એકમ આદિ એવા અં ન લેવાય: એટલે કે—તેરસ કે એકમ આદિ નામ ન લેવાય; પરંતુ બીજ આદિથી વીંધાએલી કાઈ પણ તિથિ' એ પ્રેમાણે જ અર્થાં લેવાય. કારણ કે તિથિનું એકમ આદિ નામ તેા તે ‘અવરવિત્’ પાઠ પછીના ‘અવરવિ' પાઠમાંના ‘વિ’ શબ્દથી લેવાનું છે.
આ વસ્તુ ભૂલીને જો તે ‘નવવિદ્ધ’ પાઠના ‘ક્ષીણુ ચૌદશથી વીંધાએલી તેરસ' એમ અથ કરવામાં આવે તે તેમાં અતિવ્યાપ્તિ થવા સાથે ગ્રંથકારના આશયથી વિરુદ્ધ જવાના પણ દેષ લાગે તેમ છે. કારણ કે ‘અવરવિન્દ્વ'ના અર્થી, ક્ષીણ તિથિથી વીધાએલી’ એમ જ થાય છે અને ચૌદશના ક્ષયે તેરસના દિને તેરસની હયાતિ કબૂલ નહિ હાવાથી ગ્રંથકારને તેરસનું નામ પણ ઋષ્ટ નથી, તે નામ લેવાનું બને છે.