________________
ઉપદેશપદ-અનુવાદ
૨૬
ઘોડેસ્વારો ફરતા રાખેલા છે. કિલ્લા ઉપર વિચિત્ર યંત્ર ગોઠવી રાખેલ છે. આ પ્રમાણે દીર્ઘરાજાએ ચડી આવતા લશ્કરને પહોંચી વળવા માટે સર્વ પ્રકારની તૈયારી પ્રથમથી રાખી હતી.
આ બાજુ અનેક રાજાના સમૂહ સહિત બ્રહ્મદત્ત ચાલ્યો આવતો હતો અને આવીને કાંપિલ્યપુરને ચારે તરફથી ઘેરો ચાલ્યો. અંદર તલભાગમાં રહેલા અને બહારના સૈનિકોએ કિલ્લા ઉપર ચડીને પરસ્પર દુસ્સહ ઇર્ષ્યાનું ઝેર ધારણ કરવાથી અતિ ભયંકર સંહાર કરનાર બાણોનો અને પત્થરોનો વરસાદ વરસાવ્યો. કાયર સુભટો જોરથી ઢોલ વગેરે વાજિંત્રો વગાડી સૈનિકોને સૂરાતન ચડાવવા લાગ્યા. કોઈક સૈનિકો યંત્રમાં તપાવેલ તેલ નાખીને પાયદળ સેનાને વિખેરી નાખવા લાગ્યા. ઢાલથી અદૃશ્ય થયેલા અરસપરસ રક્ષા કરી કિલ્લા નીચે રહેલા.
ક્રોધે ભરાયેલ કોઈક હોઠ દબાવી, દાંત ભીંસી નિષ્ઠુર વાણી બોલતા, કોઈક બળતું ઘાસ ફેંકી શત્રુ-સુભટોના બળતણને સળગાવી દેતા હતા. કોઈક તીક્ષ્ણ કુહાડાના ઘા કોઠીને મોટા દરવાજાને તોડી નાખતા હતા. કેટલાક લોકો મોટી બૂમરાણ પાડીને હાથીઓની શ્રેણીઓ તોડી પાડતા હતા. આ પ્રમાણે દરરોજ તેઓ વચ્ચે ભયંકર કુતૂહલ કરાવનારી, હાસ્ય કરાવનારી, ભયંકર રોષ પ્રસરાવનારી લડાઈ ચાલી
યુદ્ધ વર્ણન
હવે દીર્ઘરાજાના સુભટો કંટાળ્યા અને લડવાનું સામર્થ્ય ન રહ્યું, એટલે દીર્ઘરાજા આગળ આવીને પોતાને જીવવાનો બીજો ઉપાય ન દેખવાથી નગરના દરવાજા ઉઘાડીને એકદમ ઘણા લશ્કર સાથે પુરુષાર્થનું અવલંબન કરીને બહાર નીકળ્યો. બંને સેનાઓના જગો જગો પર મોટા સંગ્રામો થયા, ચમકતાં ભાલાઓ ભાંગીને નીચે પડવા લાગ્યાં. માર્ગમાં ધૂળની ડમરી ઉડવા લાગી. પ્રૌઢ ધનુષકળા જાણનારાઓ ધનુષની જેમ કુંડલાકાર કરી મનુષ્યોને મરડવા લાગ્યા. ભેરીના ભણકારાના શબ્દોથી ભવન ભરી દીધું. અર્થાત્ આકાશ ગાજી ઉઠ્યું. ભાલાં, શિલા તલવાર, બાણોથી ભય પામનારાઓની ભુજાઓ કંપવા લાગી. વળી એકબીજાનાં શસ્ત્રો પરસ્પર અથડાવાના કારણે તેમાંથી વિજળી ચમકવા લાગી.કેટલાક શૂરવીર સુભટો પોતાના પ્રાણની દરકાર રાખ્યા વગર સામા ખડા રહી સામસામા મારવા લાગ્યા. ઉંચી ખાંધ કરી ત્યાં વેતાલો નૃત્ય કરવા લાગ્યા. શાકિનીઓ લોહી પીવા લાગી.શસ્ત્રોના સપાટા લાગવાથી છત્રો સાથે ધ્વજાઓ છેદાઈ ગઈ, નદીના વેગથી સુભટોના લોહીના પ્રવાહો લાગ્યા. પ્રગટપણે શૂરવીર લોકો પાછા હઠવા લાગ્યા અને તેઓ ભાગવા લાગ્યા. લાખોની સંખ્યામાં સૈનિકોનાં મસ્તકો ધૂળમાં રગદોળાવા લાગ્યાં. યમના નગરના લોકોને મોટો ઉત્સવ થયો. બંનેના સૈન્યોમાં ભયંકર યુદ્ધ ચાલ્યું. ૪૮૦.
ત્યાર પછી એક મુહૂર્ત માત્રમાં જ પોતાના સૈન્યમાં ભંગાણ પડેલું દેખીને ધીઠાઇથી દીર્ઘરાજા બ્રહ્મદત્ત તરફ દોડ્યો. હવે બ્રહ્મદત્ત અને દીર્ઘરાજાની વચ્ચે તીક્ષ્ણ ભાલા અને શિલાઓ વગેરેથી દેવો, અસુરો અને મનુષ્યોને આશ્ચર્ય પમાડનારી લડાઈ થઈ. તે સમયે