________________
૩૬૩ સંભળાય તેવું કટુક વચન સાંભળીને તેને ધીમે ધીમે તે પૂછવા લાગ્યો કે, “હે ભદ્રે ! આ શો વૃત્તાન્ત છે? તે જણાવ.' દાસીએ પણ તેને યથાર્થ વૃત્તાન્ત નિવેદન કર્યો કે, તમે નગરમાં ભ્રમણ કરતા હતા, ત્યારે નગરની સ્ત્રીઓ તમને દેખવાથી અતિશય રૂપમોહિત બની મર્યાદા ઉલ્લંઘન કરનારી બની. એટલે રાજાએ તમને ઘરમાં જ પ્રવેશ કરાવ્યો. આ સાંભલી કુમાર મનમાં કંટાળ્યો અને લાંબા કાળ સુધી ચિંતવવા લાગ્યો કે, “હું તદન નિષ્કલંક પ્રવૃત્તિવાળો હોવા છતાં નગરલોકોએ મારો અસદ્ધાદ આમ કેમ કર્યો ? માટે હવે અહિંથી હું ગમે ત્યાં એકદિશામાં ચાલ્યો જાઉં કે, જયાં આ નગર મને ન દેખે.” (૩૦)
જગના બંધુભૂત સૂર્યનો અસ્ત થયો. અંધકાર-સમૂહ ચારે બાજુ ફેલાવા લાગ્યો, ઘુવડોનાં નેત્રો દેખતાં થયાં. પદ્મસરોવરો બીડાઈ ગયાં-એવા રાત્રિના શરુના સમયમાં નગરદ્વારો પણ બંધ કરવામાં આવ્યાં. માર્ગમાં કોઈની અવર-જવર જયારે બંધ થઈ ગઈ. તેવા સમયે સર્વ કોઈ ન જાણે તેવી રીતે એકલો નગરમાંથી બહાર નીકળી ગયો બહારના દરવાજા પાસે એક મડદાને બાળીને વસ્ત્રના એક ટૂકડામાં કાળા કોલસાની કલમ બનાવીને એમ લખ્યું કે, “અતિશય કિર્તિ પામેલા પરાક્રમી સમુદ્ર વિજય વગેરે રાજાઓને શલ્યથી પણ અધિક લોકોના અપવાદના વચન-શ્રવણરૂપ મહાદુઃખથી પીડા પામેલા મેં આ પ્રમાણે અગ્નિની
જ્વાલામાં પડવાનું કાર્ય કર્યું છે.” આમ લખીને નગરના મુખ્યદ્વારમાં વાંસના ખંડ સાથે બાંધીને લટકાવ્યું અને ઉતાવળે પગલે ત્યાંથી દૂર દૂર ચાલી ગયો. આગળ ઘરે રહેલો હતો, ત્યારે તેણે શરીરનો વર્ણ, ભાષા વગેરે પલટાઈ જાય, તેવાં ઔષધો ભેગાં કરીને ગુટિકા તૈયાર કરી હતી, તેના પ્રભાવથી “આ વસુદેવ છે' એમ તેને કોઈ ઓળખી ન શકે, કોઈ દિવસ ક્યાંય પણ તે પોતાની આકૃતિ છૂપાવી રાખતો હતો. સાચો માર્ગ જાણતો ન હોવાથી જવાની ઇચ્છાથી ગમે તે માર્ગે ચાલવા લાગ્યો. જતાં જતાં રસ્તો મળી ગયો.ત્યારે લાંબા સમયે રથમાં બેઠેલી મનોહર શ્રેષ્ઠ કોઈયુવતીએતેને ચાલતો જોયો.તે યુવતીને તેના પિતા તેના સાસરેથી પોતાના ઘરે લઈ જતા હતા. તે યુવતીએ પિતાજીને કહ્યું કે, “હે પિતાજી ! આને રથમાં બેસાડો, તો તે આગળ ગામે આપણી સાથે પહોંચી શકશે.” તેમ કરવાથી તે આગળના ગામે પહોંચ્યો. ત્યાર પછી ભોજન કરીને સંધ્યા સમયે તે ગામના મધ્યભાગમાં યક્ષના મંદિરમાં ગયો. ત્યાં તે દિવસેલોકો પાસે એવી વાત સાંભળવામાં આવી કે, “શૌરીપુર નગરમાં આજે અંધકવૃષ્ણિના પુત્રો પૈકી નાના પુત્રે અગ્નિ-પ્રવેશકર્યો, તેથી અંતઃપુર-સહિત યાદવો તે કુમાર-નિમિત્તે મહાઆક્રંદન કરવા લાગ્યા છે. હે વત્સ ! મૂર્ખજનોચિત આવું અયોગ્ય વર્તન તેં કેમ કર્યું? સ્વપ્નમાં પણ તમે તારું અદ્રિય કાર્ય કર્યું નથી. તું દરરોજ ઉંચા ઉંચા પ્રકારના પ્રિય મનગમતાં કાર્યોકરી અમારા મનને રંજન કરતો હતો. અમો સર્વે તારા ગુણો પ્રત્યેવત્સલતાવાળા હતા. આ પ્રમાણે લાંબા સમય સુધી આજંદન-વિલાપ કરીને ત્યાર પછી તેની મરણોત્તર ક્રિયાકરીને શોકપૂર્ણ ચિત્તવાળા, મલિન મુખ-સહિત તેઓ નગરમાં પાછા ફર્યા' આ વાત સાંભળીને વસુદેવે વિચાર્યું કે, “નક્કી શૌરીપુરના નગરલોકોએ મારા સંબંધી ચિંતા છોડી દીધી છે અને હવે મને શોધવાની ચેષ્ટા પણ કરવાના નથી એટલે હવે મારે મારી ઇચ્છા પ્રમાણે ભ્રમણ કરવું ઉચિત છે.' ત્યાર પછી સૌભાગ્યના સમુદ્ર સરખા વસુદેવકુમાર તે પ્રમાણે ભ્રમણ કરવા લાગ્યા.