Page Text
________________
૧૮૫ ૧૬૪ - કાલ, સ્વભાવ, નિયતિ, પૂર્વકૃત કર્મ, પુરુષકાર આ કારણોને એકાંતપણે એકલાં એકલાં માને તો, મિથ્યાત્વ અને તેઓને પરસ્પર એકબીજાને છોડી ન દેવા, પણ સાથે એકઠાંરૂપે માનવા-તે સમ્યકત્વ સ્વરૂપ માનેલાં છે. (ગાથાનો તાત્પર્યાર્થ)
(કાલવાદ) તેમાં કાલવાદીઓ કહે છે - કાલ એ જ એકાંતે જગતનું કારણ છે. તે આ પ્રમાણે શીત, ઉષ્ણ, વર્ષા વનસ્પતિ, પુરુષ આદિ રૂપ સર્વ જગતનો ઉત્પન્ન, સ્થિર, વિનાશ કરવામાં, પ્રચાર, ગ્રહણ સંધ્યારાગ, યુતિ, યુદ્ધ, સૂર્ય-ચંદ્રના ઉદય-અસ્ત થવા, જવું, પાછા આવવુંઆ સર્વેમાં કાલ કારણ છે. કાલ વગર સર્વના અન્ય કારણ સ્વીકારવામાં આવે તો, તેનો અભાવ માનેલો છે. કાલ એ જ સર્વભૂતોને જીર્ણ કરે છે, કાલ એ જ પ્રજાનું હરણ કરે છે, પ્રાણીઓ ઉંઘતા હોય તો પણકાળ જાગતો હોય છે, કાલનું ઉલ્લંઘન કોઈ કરી શકતા નથી.
1 શંકાકાર આ વાત ખોટી છે. તે કાળનો સદ્ભાવ હોવા છતાં વરસાદ વગેરે કોઈ વખત દેખાતા નથી.
કાળવાહી - વરસાદ ન થવો, તે તેમાં પણ કાળ વિશેષજકારણ છે.શંકા- કાળ નિત્ય અને એકરૂપ હોવાથી તેના અવાંતર ભેદો થતા નથી. અથવા ભેદ છે-એમ માનો તો ઉલ્યન કે અનુત્પન્ન થવાના સ્વભાવથી તેની નિત્યતાનો ભંગ થશે. બે સ્વભાવવાળા નિત્ય ન થઈ શકે.સ્વભાવભેદથી ભેદની સિદ્ધિ થશે. વાયુમંડલાદિથી કરેલો વર્ષાદિવિશેષ નશો તે પણ નિર્દેતુક ભાવથી થનાર છે, પછી તે કાલ જ તેનો હેતુ ન રહ્યો. તેમાં અન્યોન્યાશ્રય દોષ આવશે. હેતુ વગર થાય તેને સદા ઉત્પન્ન થવું જોઈએ, તેમાં હેતુની અપેક્ષા નથી.કાળ છે, તે વાયુમંડલાદિના ભેદમાં હેતુ છે. અન્યોન્યાશ્રયની આપત્તિદોષ આવશે - એકબીજાની ઉપ, આશ્રિત થવું તે અન્યોન્યાશ્રયદોષ જેમ દેવદત્તના જેવો યજ્ઞદત્ત. યજ્ઞદત્તના જેવો દેવદત્ત એકબીજાના આશ્રય બનવું.
જ્યારે કાલભેદ થાય છે, ત્યારે વર્ષા આદિના ભેદનાં કારણ જે ગ્રહ-મંડલાદિ છે, તેમાં
વ છે, ગ્રહ-મંડલાદિના ભેદથી કાળમાં ભેદ થાય છે. આ રીતે અન્યોન્યાશ્રય દોષ સ્પષ્ટ - દોષના નિવારણ માટે જે તમો કહો કે, વર્ષા આદિના ભેદ બીજા કારણથી થાય છે, |s, કારણ કાળ નથી. એક કાળ કારણથી જ તો પછી વસ્તુ સિદ્ધ બધી થાય છે, આવા
મતની સાથે વિરોધ થાય છે. તમે કહો કે, કોઈ કારણથી કાલમાં ભેદ થાય છે, ત્યારે કાળમાં અનિત્યતા આવી જશે કા.કે. પહેલા તેવો ભેદ ન હતો હવે આવ્યો એમ જેમાં ફેરફાર થાય તે નિત્ય હોય છે. તમે એમ કહો કે, ઉત્પત્તિ, સ્થિતિ અને નાશ માટે બીજો કોઈ કાળ કારણ છે, ત્યારે ત્યાં પણ આ જ પ્રશ્ન થશે તે કાળની ઉત્પત્તિ માટે બીજા કાળનું કારણ થવું જોઈએ. આ રીતે અનવસ્થા હોવાથી વર્ષા આદિ કાર્યોની ઉત્પત્તિ ન થઈ શકે, અને આથી અતિરિક્ત એક વસ્તુની કારણતા ઉચિત નથી. કાર્યોની ઉત્પત્તિ, ક્રમ અથવા યૌગપદ્યથી થાય છે.પણ જે એકવસ્તુ કારણથાય તો, તેની સાથે ક્રમ અને યૌગપદ્યનો વિરોધ થાય છે. જ્યારે એક જ વસ્તુ છે તો ક્રમ જ ન થઈ શકે
| SR No. | 022151 |
| Book Title | Updeshpad Mahagranth |
| Original Sutra Author | Haribhadrasuri |
| Author | Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay |
| Publisher | Ranjanvijay Jain Pustakalay |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 586 |
| Language | Sanskrit, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Book_Gujarati |
| File Size | 19 MB |