________________
અર્થ: રોગની સ્થિતિ અનુસાર અર્થાત્ રોગની તીવ્રતા મંદતા પ્રમાણે રોગી પ્રવૃત્તિ કરે છે....એજ રીતે જીવની ભવસ્થિતિ લાંબી કે ટૂંકી હોય તે પ્રમાણે જીવને શુભાશુભ પરિણામો કરવા દ્વારા શુભાશુભ કર્મનો એટલે કે પુણ્યને પાપનો બંધ થાય છે.
द्रव्यमोक्षः क्षयः कर्म द्रव्याणां नात्मलक्षणम्, भावमोक्षस्तु तद्धेतु रात्मा रत्नत्रयान्वयी ।।२६५||१७८
અર્થ : નવમાતત્ત્વ મોક્ષ ને પણ નિશ્ચય વ્યવહાર દ્રષ્ટિથી મૂલવતાં ગ્રંથકાર કહે છે....કે...આત્મા ઉપરથી સકલ કર્મ દ્રવ્યનો જે ક્ષય છે તે દ્રવ્યમોક્ષ છે...એ આત્માનું સ્વરૂપ નથી. દ્રવ્ય મોક્ષ તો કર્મનો પર્યાય થયો...
જ્યારે ભાવમોક્ષ તો ખરેખર તે છે..કે દ્રવ્ય મોક્ષ ને કરાવનાર મુખ્ય કારણ રૂપ રત્નત્રયી જ્ઞાન દર્શન ચારિત્ર તે જ્ઞાન દર્શન ચારિત્ર સ્વરૂપ શુદ્ધ આત્મા જ ભાવમોક્ષ છે.
भावलिंगं हि मोक्षांगं, द्रव्यलिंग मकारणम्, द्रव्यं नात्यन्तिकं यस्मानाप्येकान्तिक मिष्यते ॥२६६।१८३
૧૬ ના આત્મનિશ્ચયાધિકાર-૧૮ )
