________________
વૈરાગ્યકલ્પલતા/બ્લોક-૨૬૪-૨૫ ભાવાર્થઅનુસુંદર ચક્રવર્તીની કથા કેવી મધુર છે તેનું સ્વરૂપ -
અનુસુંદર ચક્રવર્તીની કથા તત્ત્વના મર્મને બતાવનાર હોવાથી કેવી મધુર છે તેના કંઈક સ્વરૂપનો બોધ થાય તેના માટે વ્યંગ્ય ભાષામાં ગ્રંથકારશ્રી કહે છે.
અનુસુંદર ચક્રવર્તીની કથાના રસથી જિતાયેલી શર્કરા પોતાના મુખમાં તૃણને ગ્રહણ કરીને જાણે ચાલી ગઈ ન હોય તેમ હું માનું છું અર્થાત્ શર્કરા કરતાં પણ અધિક મધુર રસવાળી પ્રસ્તુત કથા છે. વળી દ્રાક્ષા મધુર રસવાળી છે તેમ પ્રસિદ્ધ છે છતાં પ્રસ્તુત કથાના મધુર રસને જોઈને લજ્જા પામેલી અર્થાત્ પોતાની મધુરતા માટે લજ્જા પામેલી, દ્રાક્ષા સંકોચાઈ ગઈ હોય તેમ હું માનું છું અર્થાત્ દ્રાક્ષા કરતાં પણ અધિક મધુર પ્રસ્તુત કથા છે. કેમ શર્કરા અને દ્રાક્ષા કરતાં અધિક મધુર છે તેવી જિજ્ઞાસા વિચારકને થાય તેનું તાત્પર્ય એ છે કે પ્રસ્તુત કથાને સાંભળીને ભવ્યજીવોને જે સામ્યરસનો અનુભવ થાય છે તેવો મધુર સામ્યરસનો અનુભવ શર્કરાથી કે દ્રાક્ષાથી થઈ શકતો નથી. વળી, કષાયોના ઉપશમજન્ય સામ્યરસનો અનુભવ કરાવનાર પ્રસ્તુત કથા છે, માટે શર્કરા અને દ્રાક્ષા કરતાં પણ અધિક મધુર છે. વળી જે કથાના રસની શીતલતાને જોઈને ચંદ્રની શીતલતારૂપ સુધા ક્ષયને પામી ગઈ. તેથી એ ફલિત થાય કે અનુસુંદર ચક્રવર્તીની કથામાં આત્માને કષાયોના ઉપશમજન્ય શીતલતા આપવાની જે શક્તિ છે તેવી શક્તિ ચંદ્રનાં શીતલ કિરણોમાં નથી. માટે મધુરરસના આસ્વાદનના અર્થીએ અને આત્માની શીતલતાની પ્રાપ્તિના અર્થીએ દૃઢ પ્રણિધાનપૂર્વક પ્રસ્તુત કથાને શ્રવણ કરવી જોઈએ. તે કથાના યથાર્થ તાત્પર્યને ગ્રહણ કરીને તેનાથી આત્માને અત્યંત ભાવિક કરવો જોઈએ. જેથી મધુર રસના આસ્વાદનનો અને કષાયોની ઉપશમતાજન્ય શીતલતાનો અનુભવ થાય.૨૬૪માં શ્લોક :
निजां कथां यः कथयन् सभायां, निनाय सभ्यान् मणिदर्पणत्वम् । तेषु प्रपन्नाः प्रतिबिम्बभावं, માવાઃ સમગ્ર રૂતિ યથોwાદ સારદા
