________________
૨૦૬
વૈરાગ્યકાલતા/શ્લોક-૧૯૩-૧૯૪ ભાવાર્થ :
જે મહાત્માને ભગવાનના વચનનો પારમાર્થિક બોધ થયો છે તે મહાત્મા સૂક્ષ્મપ્રજ્ઞાથી વિચારે છે કે પરસ્પર મિશ્રિત થયેલા દેહના પુદ્ગલો અને આત્મપ્રદેશો ભિન્ન છે; કેમ કે આત્મામાં વર્તતું વીર્ય આત્મામાંથી નીકળી દેહના પુદ્ગલોમાં જતું નથી કે આત્મામાં વર્તતું જ્ઞાન દેહના પુદ્ગલોમાં પ્રવેશ પામતું નથી અને દેહના પુદ્ગલમાં વર્તતા રૂપાદિભાવો દેહમાંથી નીકળી આત્મામાં પ્રવેશ પામતા નથી. ફક્ત એક ક્ષેત્રમાં દેહના પુદ્ગલો અને આત્મપ્રદેશો અણુતણુની જેમ રહેલા છે તોપણ પુદ્ગલ પુદ્ગલ છે અને આત્મા ચેતન છે આ પ્રકારે સદા તત્ત્વને જોનારા મહાત્માને પોતાનો આત્મા જ્ઞાનગુણથી અને મોહથી અનાકુળ એવી આત્માની પરિણતિથી સદા પૂર્ણ દેખાય છે અને પુદ્ગલની ચેષ્ટા પોતાની ચેષ્ટા નથી તેમ દેખાય છે તેથી નોકર્મોના ભાવરૂપ પોતાના સુંદર રૂપચાતુર્ય આદિ ભાવોથી પોતે મહાન છે તેવી અભિમાનની ક્રિયા તેઓને થતી નથી. વળી, પોતે શાસ્ત્રરચના કે અન્ય બાહ્ય કૃત્યો કરે છે તે રૂપકર્મભાવોથી પણ તે મહાત્માને અહંકાર થતો નથી; કેમ કે દેહના ભાવો કરનાર કે શાસ્ત્રરચના આદિ ક્રિયાઓ કરનાર પોતે નથી પરંતુ પોતે તો પોતાના મૂળ સ્વભાવમાં રહેનાર હોવાથી તે સ્વભાવને પ્રગટ કરવા અર્થે તે પ્રકારની સમાધિના અંગભૂત શાસ્ત્રઅધ્યયન આદિની ક્રિયાઓ કરે છે તેમ જાણીને પોતાની બાહ્ય ક્રિયાના બળથી મદને ધારણ કરતા નથી. II૧૯૩ અવતરણિકા :
વળી, મહાત્માઓ પોતાને અહંકાર ન થાય તેના માટે શું ભાવત કરે છે તે બતાવવા અર્થે કહે છે – શ્લોક :
नाहं वपुर्नव मनो न वाणी, कर्ता न नो कारयिता च तासाम् । न चानुमन्तेति समाधियोगाद्, विदत्रहंकारमतिं क्व कुर्यात् ।।१९४ ।।
