________________
૧૨
* વૈરાગ્યકાલતા/બ્લોક-૧૭૯-૧૮૦
तस्यैव नाहं न ममेति बुद्धि
र्बन्धप्रमोक्षाय समाधिकाले ।।१७९।। શ્લોકાર્ચ -
હું દેહ તે હું અને મારા દેહને અનુકૂળ સામગ્રી મારી, એ પ્રકારની વિસ્તાર પામતી બુદ્ધિ છે જેમને એવા અસમાધિવાળા આત્માઓ કર્મો બાંધે છે. તેઓની જરઅસમાધિવાળા આત્માની જ, હું નહિ હું દેહ નહિ, અને મારું નહિ–બાહ્ય સામગ્રી મારી નહીં, એ પ્રકારની સમાધિકાળમાં થયેલી બુદ્ધિ બંઘના નાશ માટે થાય છે કર્મના નાશ માટે થાય છે. II૧૭૯ll.
ભાવાર્થ –
સંસારી જીવોને દેહરૂપ જ પોતે છે એ પ્રકારની પ્રતીતિ છે અને દેહને કારણે સંબંધિત એવાં સ્વજન, ગૃહ-ધનાદિમાં મારાપણાની બુદ્ધિ છે અને આ બુદ્ધિ સદા વિસ્તાર પામતી પ્રવર્તે છે અને તે બુદ્ધિથી સંસારી જીવો સદા જીવન પ્રવૃત્તિ કરે છે. આવી બુદ્ધિવાળા જીવો સદા અસમાધિવાળા છે; કેમ કે મોહથી આકુળ છે. આવી બુદ્ધિના કારણે સદા રાગાદિ ભાવો કરીને સંસારી જીવો કર્મ બાંધે છે. જ્યારે અંતરંગ વિવેકચક્ષુ પ્રગટે છે ત્યારે જીવને દેખાય છે કે દેહ હું નથી પરંતુ શુદ્ધ એવા મારા આત્માને વળગેલો દેહ છે અને દેહથી ભિન્ન એવો મારો આત્મા છે અને બાહ્ય સ્વજન આદિ કે ધનાદિ મારાં નથી, પરંતુ મોહથી અનાકુળ એવી જ્ઞાનસંપત્તિ જ મારી છે; કેમ કે તે જ્ઞાનસંપત્તિથી જ મારો આત્મા સુખી છે તેથી દેહ હું નથી, આ મારું નથી એ પ્રકારની બુદ્ધિ તેઓને સમાધિકાળમાં પ્રવર્તે છે અને જે “અહંમ”ની બુદ્ધિથી પૂર્વમાં કર્મ બંધાયેલાં તે “નાર્દન મમ'ની બુદ્ધિથી નાશ પામે છે. ll૧૭૯II શ્લોક :
यो ब्राह्मणः क्षत्रियदारको वा, तथोग्रपुत्रोऽपि च भोगपुत्रः ।
