________________
વૈરાગ્યકલ્પલતા/શ્લોક-૧૪૬
શ્લોકાર્થ ઃ
સમાધિથી સિદ્ધ એવા ઔષધથી મૂચ્છિત છતો ચિત્તરૂપ પારો અરતિરૂપ વહ્નિના યોગથી જો ઊડીને અહીંતહીં ન જાય ત્યારે કલ્યાણસિદ્ધિનો વિલંબ નથી. ।।૧૪૬]
૧૫૯
ભાવાર્થ:
પારાને અગ્નિનો યોગ થાય ત્યારે તે પાત્રમાંથી ઊછળીને બહાર પડે છે તેથી પારામાંથી ભસ્મ બનાવવા માટે જ્યારે અગ્નિનો તેની સાથે યોગ કરવાનો હોય છે ત્યારે પ્રથમ ઔષધથી પારાને મૂર્ચ્છિત કરાય છે. મૂર્છિત થયેલો પારો અગ્નિના યોગથી આમતેમ ઊડતો નથી. ત્યાર પછી જ તેમાંથી ભસ્મ બનાવી શકાય છે. તેમ યોગીનો ચિત્તરૂપી પારો સમાધિરૂપ સિદ્ધઔષધથી જ્યારે મૂર્ચ્છિત થાય છે ત્યારે અરતિરૂપ વહ્નિના યોગથી આમતેમ જતો નથી. અર્થાત્ પોતાના આત્મભાવમાં સ્થિર હોવાથી આત્મભાવને છોડીને અન્યત્ર જતો નથી. પરંતુ આત્મભાવને ઉલ્લસિત કરે એવા ધ્યાનયોગમાં જ વર્તે છે ત્યારે કલ્યાણની સિદ્ધિનો વિલંબ નથી અર્થાત્ આત્મભાવમાં અત્યંત સ્થિરતા હોવાને કારણે પ્રબળ ઉપસર્ગ-પરિષહકાલમાં પણ જ્યારે તે આત્મભાવમાંથી અન્યથાભાવને પામતો નથી ત્યારે મોક્ષની પ્રાપ્તિરૂપ કલ્યાણની સિદ્ધિ હવે અતિ દૂર નથી.
યદ્યપિ મુનિને જ્યારે સામ્યભાવ વર્તે છે ત્યારે અરતિરૂપ વહ્નિનો યોગ સંભવે નહીં પરંતુ અતિની આપાદક એવી જે અશાતાની સામગ્રી છે તેનાથી અશાતા થાય છે તેથી તેને અહીં અરતિરૂપે ગ્રહણ કરેલ છે. તે અતિરૂપી વહ્નિના યોગથી મુનિનો ચિત્તરૂપી પારો આમતેમ જતો નથી. તેનું કારણ ચિત્તમાં સર્વ પદાર્થો પ્રત્યે અત્યંત સામ્યભાવ વર્તે છે તેમ પોતાનાં સુખદુઃખ પ્રત્યે પણ સામ્યભાવ વર્તે છે તેથી દુ:ખ પ્રત્યે દ્વેષનો ઉલ્લેખ થતો નથી. તેથી ચિત્તમાં કોઈ વિહ્વળતા સ્પર્શતી નથી અને તેથી જ આત્મભાવને અતિશયિત કરવા માટે ધ્યાનમાં જે દૃઢયત્ન ચાલે છે તેનાથી અન્યત્ર ચિત્ત જતું નથી અને આ જાતિનો સામ્યભાવ એ મહાસમાધિની પૂર્વભૂમિકારૂપે છે અને તે મહાસમાધિ ક્ષપકશ્રેણિરૂપ છે તેથી મોક્ષની પ્રાપ્તિ હવે દૂર નથી.
