________________
વૈરાગ્યકલ્પલતા/શ્લોક-૧૩૯
श्यामत्वशोणत्वकृतो विभागः, स्वरूपशुद्धी स्फटिकस्य किं स्यात् ।। १३९ ।।
૧૪૯
શ્લોકાર્થ :
સમાધિની શુદ્ધિ થયે છતે વિભાગ કરીને અરતિ અને આનન્દનો અવભાસ પણ પ્રસરણ પામતો નથી જ. (જેમ) સ્ફટિકના સ્વરૂપની શુદ્ધિ થયે છતે શ્યામત્વ અને શોણત્વકૃત વિભાગ શું થાય ? અર્થાત્ સ્ફટિકમાં તેવો વિભાગ થાય નહિ. I|૧૩૯||
ભાવાર્થ:
સ્ફટિક નિર્મળ સ્વરૂપવાળું છે. તેની એક બાજુ શ્યામપુષ્પ મૂકવામાં આવે, બીજીબાજુ ૨ક્તપુષ્પ મૂકવામાં આવે તો તે સ્ફટિકનો અમુકભાગ શ્યામ જેવો દેખાય છે. અને અમુકભાગ ૨ક્ત દેખાય છે. તેથી સ્ફટિકમાં શ્યામત્વ રક્તત્વકૃત વિભાગ વર્તે છે અને જ્યારે તે સ્ફટિક સન્મુખ કોઈ પુષ્પ નથી ત્યારે સ્ફટિકનું સ્વરૂપ શુદ્ધ બને છે. ત્યારે તે સ્ફટિકમાં શ્યામત્વ અને રક્તત્વકૃત કોઈ વિભાગ નથી. તેમ સંસારીજીવોમાં સમાધિની શુદ્ધિ વર્તતી નથી ત્યારે સ્ફટિક જેવા પણ તેમના આત્મામાં બાહ્યપદાર્થોનો સંશ્લેષભાવ વર્તે છે તેથી શ્યામ પુષ્પ જેવા કોઈ પ્રતિકૂળ સંયોગો બહારથી પ્રાપ્ત થાય ત્યારે તેઓને અતિ વર્તે છે અને પુણ્યના સહકારથી કોઈ અનુકૂળ બાહ્યપદાર્થો પ્રાપ્ત થાય ત્યારે તેના સંયોગથી તેઓમાં આનંદ વર્તે છે. તેથી સ્ફટિક જેવા સંસારીજીવોના આત્મામાં ‘આ અરતિનો પરિણામ છે’ ‘આ આનંદનો પરિણામ છે’ એ પ્રકારે વિભાગ પ્રતીત થાય છે અને જ્યારે તે સંસારી જીવોને માર્ગાનુસારીબોધ થાય છે ત્યારે તેઓને જણાય છે કે સમાધિમાં રતિ કરવાથી જ આત્માનું એકાંત હિત છે, માટે સમાધિમાં રતિના અર્થી એવા તે મહાત્માઓ અતિતીવ્રક્રિયા કરીને સમાધિને નિષ્પન્ન કરે છે. આ રીતે અતિતીવ્રક્રિયામાં દૃઢ યત્ન કરીને જ્યારે તેઓ અતિતીવ્રક્રિયા દ્વારા સમાધિના પ્રકર્ષને પામે છે ત્યારે તેઓમાં સમાધિની શુદ્ધિ પ્રાપ્ત થાય છે અને સમાધિની શુદ્ધિના કાળમાં તેઓનું ચિત્ત જિનવચનથી ભાવિત હોવાને કા૨ણે સમાધિમાં એકતિવાળું છે તેથી આ
