________________
૧૩૮
વૈરાગ્યકલ્પલતા/શ્લોક-૧૨૮-૧૨૯, ૧૩૦ અખંડસુખના અનુભવના સ્વભાવવાળો ચિન્માત્ર હું છું. આ પ્રકારની જે માનસવિચારણા છે તે સમાધિની નિષ્પત્તિને અનુકૂળ મનોવ્યાપાર છે
વળી આ સમાધિને અનુકુલ મનોવ્યાપાર જ્યારે હૈયાને અત્યંત સ્પર્શે તેવો તીવ્ર બને છે, ત્યારે તે વિચારરૂપી તીવ્રધાર વિષયોરૂપી વિષવૃક્ષને છેદવા માટે સમર્થ થાય છે.
તે વિષયોરૂપી વૃક્ષો કેવાં છે તે સ્પષ્ટ કરતાં કહે છે – રાગાદિભાવોથી પલ્લવિત થયેલાં છે અને અવિદ્યાના સંસ્કારોથી=અજ્ઞાનના સંસ્કારોથી, સિંચાયેલાં છે અને તેવા વિષયોરૂપી વૃક્ષોને છેદવા માટે સમાધિની પ્રવૃત્તિનો હૈયાને સ્પર્શી એવો તીવ્ર વિચારધાર સમર્થ છે.
આશય એ છે કે જીવે એનાદિકાળથી પરપદાર્થો પ્રત્યે રાગાદિ ભાવોને કરીને વિષવૃક્ષોને પલ્લવિત કર્યા છે. વળી, જીવમાં આ રાગાદિભાવો અને આ વિષવૃક્ષો પોતાના અનર્થનું કારણ છે તેનું અજ્ઞાન વર્તે છે, તે અજ્ઞાનના સંસ્કારોથી પ્રવૃત્તિ કરીને જીવ તે વિષવૃક્ષોને સિંચિત કરે છે, તેથી વિષયોરૂપી વિષવૃક્ષો સદા લીલાંછમ રહે છે, તે વિષયોનું સેવન કરીને જીવ ચારગતિની વિડંબણાને પ્રાપ્ત કરે છે, તેથી જીવ માટે આ વિષવૃક્ષોનું છેદન અતિઉપકારક છે.
જેઓ ભગવાનના વચનના પરમાર્થને જાણનારા થયા છે, તેવા મહાત્માઓ સદા વિચારે છે કે જેમ સિદ્ધના જીવો અખંડસુખના અનુભવને કરવાના સ્વભાવવાળા છે તેવો અખંડસુખના અનુભવને કરવાનો મારો સ્વભાવ છે અને તે જ્ઞાનમાત્ર સ્વરૂપ છે, પરપદાર્થોમાં સંશ્લેષ પામવાના સ્વભાવરૂપ નથી. આ પ્રકારે હૈયાને સ્પર્શે તે રીતે મહાત્મા વિચાર કરે તો સમાધિરૂપી કઠિન કુઠાર તે વિષવૃક્ષોને છેદી શકે અને વિષવૃક્ષોનો નાશ થાય તો નિર્લેપ થયેલા તે યોગીનું સંસારના અનર્થોથી રક્ષણ થાય છે. ૧૨૮-૧૨લા અવતરણિકા -
વળી સમાધિ વગર સંયમની સર્વક્રિયાઓ કર્મનાશ કરવા માટે સમર્થ નથી, માટે કર્મનાશના અર્થીએ સમાધિનું કારણ બને તે રીતે ક્રિયાઓ કરવી જોઈએ તે બતાવવા અર્થે કહે છે –
