________________
પ્રરૂપણાવિચારગ્રસ્થાનુવાદ]
[૪૯ પંચેન્દ્રિય તિર્યચપણું. વિશિષ્ટ વિશિષ્ટ કર્મની લાઘવતાથી થાય છે.
અને તેવી જ રીતે મનુષ્યપણું-આર્યદેશ-સારી જાતિ-બધી જ ઇન્દ્રિયોની પટુતા અને આયુષ્યની પ્રાપ્તિ આ બધું કર્મની લાઘવતાજન્ય પુણ્યથી જ થાય છે. તેમાં પણ આ બધું પ્રાપ્ત થયા પછી પણ પુણ્યની વિશિષ્ટતાથી “કહેનારમાં શ્રદ્ધા અને સાંભળવામાં શ્રદ્ધા થાય છે અને શ્રદ્ધા થયા પછી તત્ત્વનિશ્ચયરૂપ જે બોધિ તે બહુજ દુર્લભ છે, પુણ્યથી-કર્મલાઘવ લક્ષણરૂપ પુણ્યથી મેળવેલા આ બધામાંથી કોઈકને જ બોધિરત્નની પ્રાપ્તિ થાય એમ યોગશાસ્ત્રની વૃત્તિમાં જણાવેલ છે, અને એથી જ આ. ભ. શ્રી હરિભદ્રસૂરિજી મ. વડે સાચું જ કહેવાયું છે કે વિજ્ઞાન અને ક્રિયા બનેની પ્રાપ્તિ હોવા છતાં પણ નિર્વાણ સાધક એવા સામર્થ્યની પ્રાપ્તિ થતી નથી, તેનો અભાવ હોવાથી રેતીમાંથી તેલની જેમ એ પ્રમાણે જે કહેવું છે તેના જવાબમાં જણાવે છે કે “આ બન્નેનો ઉપયોગ અને ક્રિયાનું સાધનપણું નથી મળતું એવું સર્વથા નહિં. જે ‘સાધનોનું શુભકાર્ય સ્વીકારેલું છે અને એથી જ કરીને કહેલું છે કે –
अंधो अ पंगू अ वणे समिच्चा० ॥ આંધળો અને પાંગળો એ બને જંગલમાં ભેગા થયા અને બંને એકબીજાના મદદગારરૂપે સાથે રહ્યા તો ધાર્યું ફળ મળ્યું! અને એ જ વ્યાખ્યાને અહિં તથા આગળ જણાવે છે કે આ યથાપ્રવૃત્તિકરણની વાત છે તે ગ્રંથિ પ્રદેશ સુધીની વાત છે એમ કહેલું છે, અને તેથી કરીને અકામ નિર્જરાવાળા મિથ્યાષ્ટિજીવો ભવનપતિ આદિમાં જ જાય, વૈમાનિકમાં ન જાય' તેમ (પણ) ન કહેવું, મિથ્યાત્વને ભજવાવાળા અને અકામ નિર્જરાવાળા એવા આત્માઓ નવમા ગ્રેવેયક સુધી પણ જાય છે તેમ સિદ્ધાંતમાં કહેલું છે.
બીજી વાત સમ્યગ્દષ્ટિઓનું તપ કે અનુષ્ઠાન આદિ જે છે તે જ્ઞાનકષ્ટ કહેવાય છે, અને તેનું ફળ, સકામ નિર્જરા અને મિથ્યાત્વીઓનું તપ-અનુષ્ઠાન આદિ જે છે તેને અજ્ઞાન કષ્ટ કહેવાય છે. તેનું ફળ અકામ નિર્જરા છે.
