________________
દષ્ટ વિરૂદ્ધ વાક્ય - આપણી નજર સમક્ષ જગત દેખાય છે તેવું નથી. એવું પ્રતિપાદન કરનાર શાસ્ત્ર તે દષ્ટવિરૂદ્ધ શાસ્ત્ર કહેવાય.
જેમકે બ્રહ્મ સત્ય છે, જગત મિથ્યા છે. જગત નજર સામે હોવા છતાં, તે નથી તેમ કહેવું, તે દૃષ્ટવિરુદ્ધ શાસ્ત્ર છે. ઈષ્ટ વિરૂદ્ધ વાક્ય - આ જીવને સુખ ગમે છે, તેમ છતાં કેટલાંક દર્શનકારો મોક્ષમાં સુખ-દુઃખ નથી તેમ કહે છે. તેથી તો મોક્ષ મેળવવા માટે કોઈ પુરૂષાર્થ ન કરે તે ઈષ્ટવિરૂદ્ધ વાક્ય કહેવાય.
ઉત્સર્ગ એટલે સામાન્ય, નિયમ જેમકે હિંસા ન કરવી, અપવાદ એટલે વિશેષ, નિયમ જેમાં બિમારી વિગેરે કારણ હોય. ઔદંપર્યય એટલે ભાવાર્થ. ૧૦. आत्मास्ति स परिणामी बद्धः सत्कर्मणा विचित्रेण । मुक्तश्च तद्वियोगाद्धिसाहिंसादि तद्धेतुः ॥११॥
આગમતત્ત્વઃ- (૧) આત્મા છે. (૨) પરિણામે નિત્યં છે. (૩) વિચિત્ર પ્રકારના કર્મથી બંધાયેલો છે. (૪) કર્મ વિયોગે મોક્ષ થાય છે.
(૧) આત્મા છે. (૨) નિત્ય છે. (૩) કર્મનો કર્તા છે. (૪) કર્મનો ભોક્તા છે. (૫) મોક્ષ છે. (૬) મોક્ષનો ઉપાય છે. * હિંસા વિગેરે પાંચ કર્મબંધનાં કારણ છે. (પ્રાણાતિપાતાદિ પાંચ) અહિંસા વિગેરે પાંચ મોક્ષનાં કારણો છે. આ આગમતત્ત્વ કહેવાય છે......૧૧. परलोकविधौ मानं वचनंतदतीन्द्रियार्थदृग्व्यक्तम् । सर्वमिदमनादि स्यादैदम्पर्य्यस्य शुद्धिरिति ॥१२॥
ઐદંપર્યાય (તાત્પર્ય-આગમસાર-ભાવાર્થ)ની શુદ્ધિઃ-પરલોકનાં કર્તવ્યોમાં જિનવચન પ્રમાણ છે. તે વચન અતીન્દ્રિય અર્થને જોનાર જિનનું છે. આ વચનપ્રવાહની અપેક્ષાએ અનાદિ છે. ભરતક્ષેત્રની અપેક્ષાએ સાદિસાંત છે. મહાવિદેહની અપેક્ષાએ અનાદિ અનંત છે.
(ધર્મનું અંજન કર્મનું મંજન
