________________
ભાષારહસ્ય પ્રકરણ ભાગ-૧ | સબક-૧ | ગાથા-૨૮
૧૨૯
છાયા :
अविरोधेन विलक्षणप्रतीत्यभावानां दर्शिनी भाषा ।
भण्यते प्रतीत्यसत्या यथैकमणु महच्च ।।२८।। અન્વયાર્થ:
વરો=અવિરોધથી, વિવUપદુભાવાન સંસળી વિલક્ષણ પ્રતીય ભાવોને જોનારી, મા=ભાષા, પ સંસ્થા મત્રફુ=પ્રતીયસત્યભાષા કહેવાય છે. નદ=જે પ્રમાણે, wi=એક-એક વસ્તુ, અણુ અણુ છે=અન્ય વસ્તુની અપેક્ષાએ અણુ છે, =અને, મહંત મહત્ છે અન્ય વસ્તુની અપેક્ષાએ મોટી છે. ૨૮ ગાથાર્થ :
અવિરોધથી વિલક્ષણ પ્રતીત્ય ભાવોને જોનારી ભાષા પ્રતીત્યસત્યભાષા કહેવાય છે. જે પ્રમાણે એકાએકવસ્તુ, અણુ છે=અન્ય વસ્તુની અપેક્ષાએ અણુ છે અને મહત્ છે અન્ય વસ્તુની અપેક્ષાએ મોટી છે. ll૨૮II ટીકા :
अविरोधेन=निमित्तभेदोपदर्शनाद्विरोधपरिहारेण, विलक्षणानां निमित्तभेदमन्तरेणैकप्रतिसन्धानाऽगोचराणां, प्रतीत्यभावानां सप्रतियोगिकपदार्थानां दर्शिनी भाषा, यथा एकं फलादि फलान्तरापेक्षयाऽणु महच्चेति, एवमनामिका कनिष्ठापेक्षया दीर्घा मध्यमापेक्षया ह्रस्वा चेत्याद्यप्यूह्यम्, निमित्तान्तरोपરને તુ પૃષ્ટવેય ૨૮ાા . ટીકાર્ય :
વરોઘર પૃવેમ્ II અવિરોધથી–નિમિત્તના ભેદના ઉપદર્શનને કારણે વિરોધના પરિહારથી કોઈ વસ્તુને કોઈ અપેક્ષાએ નાની બતાવવી હોય ત્યારે કોની અપેક્ષાએ નાની છે ? તે રૂપ નિમિતના ભેદના ઉપદર્શનને કારણે તે વસ્તુને નાની કહેવામાં વિરોધનો પરિહાર થવાથી, વિલક્ષણ એવા પ્રતીય ભાવોને=નિમિત્તભેદ વગર એક પ્રતિસંધાનના અવિષય એવા સપ્રતિયોગિક પદાર્થોને, દેખાડનારી ભાષા (પ્રતીત્યસત્યભાષા કહેવાય છે આટલું કથન ગાથાનુસાર અહીં જોઈએ.) જે પ્રમાણે એક ફળાદિ ફળાન્તરની અપેક્ષાએ અણુ છે અને અન્ય ફળની અપેક્ષાએ મહાનું છે. આ રીતે અનામિકા આંગળી કનિષ્ઠા આંગળીની અપેક્ષાએ દીર્ઘ છે અને મધ્યમ આંગળીની અપેક્ષાએ હસ્વ છે. ઈત્યાદિ પણ વિચારવું.
વળી નિમિત્તાતરના ઉપદર્શનમાં=કોઈક અપેક્ષાએ નાની કહેલી હોવા છતાં તેનાથી અન્ય નિમિત્તાતરતા દેખાડવામાં, તે વસ્તુ નાની ન હોય તો આ ભાષા=પ્રતીત્યભાષા, મૃષા જ છે. ૨૮
