________________
શ્રાવકનાં બાર તે યાને. થયું હતું. તે આ લોકમાં ઉપર દેવ અને દેવલ કે બ્રહ્મલોક સુધી છે. પછી દેવો અને દેવનાં સ્થાન નથી એમ માનતો હતો. અહીં પણ શ્રીગૌતમસ્વામી શ્રીવીરને પૂછે છે ત્યાં સુધી બાકીને વૃત્તાંત શિવરાજર્ષિ પ્રમાણે જ છે. ભગવાને પણ કહ્યું હે ગૌતમ! સર્વાર્થસિદ્ધ સુધી દે છે. કારણ કે ઉપર સૌધર્મ વગેરે બાર દેવલોકો છે. તેની ઉપર, નવ વૈવેયક, અને તેની ઉપર પાંચ અનુત્તર વિમાને છે. મુદ્દગલ મુનિ પણ કેવલી. બનીને સર્વ કર્મનો વિનાશ કરીને મોક્ષપદને પામ્યા ત્યાં સુધીનું બાકીનું બધું પૂર્વોક્ત પ્રમાણે જ છે. આ પ્રમાણે મુગલ ઋષિનું ચરિત્ર સંક્ષેપથી કહ્યું. વિસ્તારથી વ્યાખ્યા પ્રજ્ઞપ્તિ અંગ સૂત્રમાંથી જાણી લેવું. [૯]
શ્રુતદેવીની કૃપાથી સાતમું અતિચાર દ્વાર કહ્યું. હવે ક્રમથી આવેલા ભંગદ્વારને તમે સાંભળે –
छटेणं आयावण, विभंगनाणेण जीवजाणणया ।
ओही केवलनाणं, तो भंगो होइ मिच्छस्स ॥१०॥ ગાથાર્થ:- છ તપથી આતાપનાને કરતા કોઈ મિથ્યાષ્ટિને વિભંગણાનથી જીવોનું સાચું જ્ઞાન થાય છે, તેથી અવધિ ઉત્પન્ન થાય છે, પછી કેવલજ્ઞાન થાય છે. આમ ક્યારેક કમે કરીને મિથ્યાત્વને (સર્વથા) નાશ થાય છે.
ટીકાથ:- છઠ્ઠના ઉપલક્ષણથી અમ વગેરે તપ પણ સમજો. આતાપના એટલે બે બાહુ ઊંચા રાખીને સૂર્ય સામે દષ્ટિ રાખવી.
વિભંગ એટલે મિથ્યાત્વથી કલંકિત બનેલ વિપરીત બધ. આને અવધિ અજ્ઞાન પણ કહેવામાં આવે છે. કારણ કે
(૧) “સત પદાર્થ અને અસત્ પદાર્થની વિશેષતા સમજી ન શકવાથી, (૨) ભવનું કારણ હેવાથી, (૩) પિતાની મતિ કલપના પ્રમાણે અર્થ કરવાથી પોતાની મતિ કલપના પ્રમાણે પદાર્થોને માનવાથી, અને (૪) જ્ઞાનનું ફલ જે વિરતિ તેને અભાવ હોવાથી, મિથ્યાષ્ટિનું મતિ આદિ જ્ઞાન અજ્ઞાન સ્વરૂપ છે.” (વિશેષા. ૧૧૫)
અવધિ એટલે અવધિજ્ઞાનાવરણીય કર્મોના ક્ષપશમથી થતે રૂપી દ્રવ્યોનો સમ્યોધ. કેવલજ્ઞાન એટલે ઘાતકર્મોના ક્ષયથી કાલેક પ્રકાશક સંપૂર્ણ જ્ઞાન.
પ્રશ્ન:- વિર્ભાગજ્ઞાનથી જીવને જાણતા મિથ્યાષ્ટિ જીવને અવધિજ્ઞાન કેવી રીતે થાય? કારણ કે અવધિજ્ઞાન જ્ઞાનરૂપ છે, અને વિર્ભાગજ્ઞાન અજ્ઞાનરૂપ હોવાથી પરસ્પર વિરોધી છે.
