Page Text
________________
निसिही' २५४प्रयोगथी सा
.
fપહે
वाङ्मात्रमितिवचनात् । अयं भावः-साधोः संयमयोगे दृढप्रयत्न विना क्षणमपि स्थातुमननुज्ञानात् तथा तिष्ठतः शुद्धैव न नैषेधिकी । दृढप्रयत्नेनावस्थाने ('न') पुनरिण्टमेय, सहकारिसंपन्नया तया फलजनने विलम्बाऽभावात् । अत एवैतत्पालनाय स्वाध्यायाद्यशक्तानां “आयावयं ते गिम्हेसु” इत्याद्युद्यमो भणितः । व्यक्त' चैतद्यतिदिनचर्यायाम् ॥४४॥ नन्विदं भावनैणेधिक्याः फल', 'नैधिकी' इति शब्दरूपप्रतिज्ञायाः पुनः किमायातम् ? इत्यत आह... होइ पइण्णाभंगे भीरुअ-भावा अओ दढो जत्तो।
तपुब्बिया य किरिआ फला य (फलया ?) तब्भाव बुढिकरी ॥४५॥ . ) (भत्रति प्रतिज्ञाभी भीरूभावादतो दृढो यत्नः । तत्पूर्विका च क्रिया फला (फलदा) तद्भाववृद्धिकरी ॥४५।।)
॥ णिसीहिया सम्मत्ता ॥ होइ त्ति । भवति प्रतिज्ञाभङ्गे भीरुकभावात् = भयशीलस्वाभाव्यात् अतो-नषेधिकी' शब्दात् दृढः अतिशवशाली यत्नः उद्यमः। ‘नषेधिकी' इति प्रयोगो हि प्रतिज्ञा, तस्यां च सत्यां नियमादुल्लसति-'एतद्भङ्गोऽनिष्ट साधन' इति भीरुताऽध्यवसायः। स च प्रतिकूलप्रवृत्तिप्रतिपन्थी सन्ननुकूलप्रवृत्तावत्यन्तमुत्साहमाधत्ते । ततश्चोपपत्तिमांस्ततो दृढो यत्नः ।। 'तत्पूर्विका' दृढ यत्नपूर्विका च क्रिया येन क्षायोपशमिकभावेन सा क्रियो क्रियते तद्भावस्य वृद्धिकरी भवति । एव चोक्तप्रतिज्ञायाः पारंपर्येण क्षायोपशमिकभाववृद्भिहेतुत्वमित्युक्त', तवृद्धिश्चाऽऽक्षयिकभावफलिका । स च भावः परमपदनिदानमित्यनुक्तमपि द्रष्टव्यम् । आवश्यकीति प्रतिज्ञाफलमप्यनयैव दिशा भावनीयमिति दिगू ।। ४५ ॥
इति न्यायविशारदविरचिते सामाचारीप्रकरणे नैषेधिकी समाप्ता (अर्थतः) ॥५॥ દિમાં રહેનારનો તો એ પ્રાગ સામાચારીરૂપ બનાવો અમને ઈષ્ટ જ છે, કારણ કે દઢપ્રયત્નાત્મક સહકારીથી યુક્ત તે વિના વિલંબે ફળોત્પત્તિ કરે જ છે. દઢપ્રયત્નપૂર્વક રહેવાની આજ્ઞાનું નિરાબાધ પાલન થઈ શકે એ માટે તે સ્વાધ્યાયાદિમાં અશકત સાધુઓને ‘ઉનાળામાં આતાપના કરવી” ઈત્યાદિ ઉદ્યમ શ્રી દશવૈકાલિકાદિ સૂત્રમાં કહ્યો છે. આની વિશેષ સ્પષ્ટતા યતિદિનચર્યા ગ્રન્થમાં કરી છે. તે ૪૪ છે
આ તે ભાવનધિકીનું ફળ હોઈ એમાં ઉદ્યમ કરવાનું સમર્થન થયું, “નિસિહી શબ્દરૂપ પ્રતિજ્ઞાને એમાં શું લાગેવળગે? આવા સંભવિત પ્રશ્નનો જવાબ આપતાં अन्य४२ ४ छ
જે પ્રતિજ્ઞા કરી હોય તે, “કરેલ પ્રતિજ્ઞા ભાંગી ન જાય એવા ભયવાળો સ્વભાવ હેવાના કારણે, પછી એને ભંગ ન થઈ જાય એ માટે દઢ પ્રયત્ન થાય છે, “નિસિહી એ શબ્દપ્રયોગ પ્રતિજ્ઞા રૂપ છે, તેથી એ કર્યા પછી, “આનો ભંગ મારું ઘર અહિત કરનાર છે એવો ભાવ અવશ્ય ઊભું થાય છે, જે તે પ્રતિજ્ઞાને પ્રતિકૂળ બનતો થક અનુકૂળ પ્રવૃત્તિને ઉત્સાહ જગાડે જ છે. તેથી આ શબ્દપ્રયોગથી પણ દેઢપ્રયત્ન થાય એ વાત યુક્તિસંગત જ છે. વળી દઢપ્રયાનપૂર્વકની ક્રિયા જે ક્ષાપશમિક ભાવથી १. श्रीदशवैका० ३-१२ आतापयन्ति ग्रीष्मेषु । अस्य शेषः भागः हेमंतेसु अवाउडा, वासासु पडिसंलीणा
संजया सुसमाहिया ॥
| SR No. | 022025 |
| Book Title | Samachari Prakaran Aradhak Viradhak Chaturbhangi Krupdrushtangvishadikaran Prakaran |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhuvanbhanusuri |
| Publisher | Andheri Gujarati Jain Sanh |
| Publication Year | 1987 |
| Total Pages | 204 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 26 MB |