________________
વિવેકાટકમ
(૩૯) યધા યુદ્ધ કરે રણમાં પણ વિજ્ય તે સ્વામિને છાજે; ત્યમ વિલસિત સહુ કમતરું પણ, ર્તા આત્મન રાજે. વિ૦ ૪ મત્ત બને કરી પાને ધતુરી, દેખે સુવર્ણ ઈટાદિ; અવિવેકી જગમાં ત્યમ જાણે, એકજ દેહ આત્માદિ. વિ. ૫ ભાવ અશુદ્ધ ગ્રહણ કરીને, વિવેક ગીરીથી પડે છે; પરમ ભાવ ગવેષણ કરતા, અવિવેક તેને શું કરે છે. વિ૦ ૬
ગ્યતા આત્મા વિષે આત્માની, કારક ષથી ધારે; અવિવેક જવર જડની વિષમતા, તેહને કદિય શું મારે. વિ. ૭ સંયમ શસ્ત્ર ઉત્તેજિત જેનું, વિવેક શરાણે ચઢેલું;
ધીરજ ધારથી તીવ્રતા પામી, કર્મ છેદનમાં મચેલું. વિ૦ ૮ - ૧૫ સારાંશ-જે વડે જીવ અને કર્મ પૃથ છે એમ જણાય-સમજાય તેને શાસ્ત્રકાર વિવેક કહે છે. ૧
જીવ અને કર્મ ક્ષીર અને નીર–જળની પેઠે નિરંતર મળેલ હોય છે, પરંતુ તેને હંસ સમાન મુનિ મહારાજ વિવેક ચંચુવડે ભિન્ન કરે છે. ૨
દેહ એજ આત્મા એ વિગેરે અવિવેક તે સુલભ છે પણ કોડભવે તેને ભેદ સમજાવનાર એ વિવેક પ્રાપ્ત થ અતિ દુર્લભ છે. .
જેમ દષ્ટિના દેષ વડે શુદ્ધ-સ્વચ્છ આકાશ પણ રેખાએ કરી મિશ્રિત ભાસે છે તેમ અવિવેકી પુરૂષ વિકાર વડે આત્માને મિશ્રિત માને છે. ૩
સમરાંગણમાં દ્ધાઓ વડે થયેલા યુદ્ધને નિર્ણય-જ્ય પરાજય જેમ તેના સ્વામીને ઘટે છે, તેમ પ્રાણી માત્રને મળતું સુખ યા દુ:ખ કર્મનું વિલસિત હોવા છતાં અવિવેક વડે આત્મામાં આરેપિત થાય છે. ૪
જેમ ધતુરાનું પાન કરી ઉન્મત્ત થયેલા પ્રાણી ઇંટ આદિને વિષે સુવર્ણતા માને છે તેમ અવિવેકી આ જગતમાં દેહ અને આત્મા એક જ છે એમ માને છે. પ
અશુદ્ધ ભાવને ગ્રહણ કરનાર વિવેકરૂપ પર્વતના શિખર ઉપ
