Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
८३२
अनुयोगद्वारसूत्रे लज्जामुत्पादयतीति वीडनकः-लज्जास्पदवस्तुदर्शनादि-जन्यो मनोग्लानादि स्वरूपोऽयं रसः । अस्य स्थानेऽन्यत्र भयानको रसः प्रोक्तः । अयं हि-भयजनक संग्रामादि दर्शनेन जायते । अस्य रौद्ररसेऽन्तर्भावनादत्र नायं पृथगुक्तः ॥ ५ ॥ बीभत्सः-शुकशोगितोच्चारप्रस्रवणायनिष्टोद्वेगजनकवस्तुदर्शनश्रवणादिजो जुगु. सापकों रसो बीभत्सः ॥६॥ हास्यः-हास्यास्पदविकृताऽसम्बद्धपरवचनवेषाल. ङ्कारादिश्रवणदर्शनजो मनःप्रकर्षादि चेष्टात्मको रसो हास्यरसः॥७॥ करुणःप्रियविप्रयोगादि दुःखहेतुसमुद्भवः शोकप्रकर्षस्वरूपो रसः करुणरसः । कुत्सितं रूप रस भी रौद्र है । जो लज्जा को उत्पन्न करता है वह 'वीडनक' है। यह रस लज्जास्पद वस्तु के देखने आदि से उत्पन्न मनोग्लानि आदि रूप होता है । इसके स्थान में दूसरी जगह भयानक रस कहा गया है । यह भय जनक संग्राम आदि के देखने से उत्पन्न होता है। इसका अन्तर्भाव रौद्र रस में करलिया है, इसलिये उसे यहां पृथक नहीं कहा गया है। शुक्र, शोणित, उच्चार-विष्टा, प्रस्रवण-पेशाष, मूत्र, आदि जो अनिष्ट एवं उद्वेग जनक वस्तुएँ हैं, उनके देखने से, सुनने आदि से जो जुगुप्सा का प्रकर्ष होता है वही जुगुजुप्ता प्रकर्ष विभत्स रस कहलाता है। हास्यास्पद, विकृत एवं असंबद्ध ऐसे दूसरों के वचन सुनने से, वेष अलंकार आदि के देखने से जो मनप्रकर्ष आदि केचेष्टात्मक रस होता है वह 'हास्य रस है । प्रिय पदार्थ के वियोग से जन्य दुःख आदि हेतु से उद्भूत हुआ शोक प्रकर्ष स्वरूप जो रस है वह 'करुणरस' है । जीससे प्राणी बुरी तरह से रोता है अथवा जिसके વીડનક છે. આ રસ લજજાજનક વસ્તુ જેવા વગેરેથી ઉત્પન્ન થયેલ મને ગ્લાનિ વગેરે રૂપ હોય છે. એના સ્થાને બીજી જગ્યાએ ભયાનક રસ કહેવામાં આવ્યું છે. આ ભયાનક રસ સંગ્રામ વગેરે જેવાથી ઉત્પન્ન થાય છે એને અન્તર્ભાવ રૌદ્ર રસમાં જ કરવામાં આવ્યું છે. એથી અહીં પૃથક્ કથન કર્યું નથી शु, शाशित, यार-भविष्टा, प्रसप-भूत्र परे २ मलिट मन Ga. ગજનક વસ્તુઓ છે એમને જેવાથી, સાંભળવા વગેરેથી જે જુગુપ્સાત્મક ભાવ ઉત્પન્ન થાય છે તેજ જુગુપ્સાપ્રકર્ષ રસ બીભત્સ રસ કહેવાય છે. હાસ્યજનક, વિકૃત અને અસંબદ્ધ એવા બીજા માણસેના વચને સાંભળવાથી વેષ અલ. કાર વગેરે જેવાથી જે મન:પ્રકર્ષ વગેરે ચેષ્ટાત્મક રસ હોય છે તે હાસ્ય રસ છે. પ્રિયપદાર્થને વિયેગથી જન્ય દુખ વગેરે હેતુથી ઉદ્ભૂત થયેલ શોક પ્રકર્ષ સ્વરૂપ જ રસ છે તે કરૂણ રસ છે જેનાથી પ્રાણી ભયંકર રીતે રડે છે અથવા
For Private and Personal Use Only
| SR No. | 020966 |
| Book Title | Anuyogdwar Sutram Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kanhaiyalal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1967 |
| Total Pages | 864 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_anuyogdwar |
| File Size | 25 MB |