Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
अनुयोगन्द्रका टीका सूत्र १५९ त्रिकसंयोग निरूपणम्
मनुष्यगतिः क्षायिकाणि ज्ञानदर्शनवारित्राणि पारिणामिकं जीवत्वमिति त्रयों भावा भवन्ति । औपशमिकस्तु तेषु नास्ति, औपशमिकस्य मोहनीयाश्रयत्वात्, केवलिषु मोहनीयस्यासंभवात् । क्षायोपशमिको भावोऽप्येषां नास्ति, क्षायोपश मिकानि इन्द्रियादिपदार्थत्वेनाभिमताः, इन्द्रियादिपदार्थास्तु केवलिषु न सन्ति, तेषामतीन्द्रियत्वात् । उक्तंचापि - 'अतीन्द्रियाः केवलिनः' इति । इत्थं च औदयिकक्षायिकपारिणामिकेति भावत्रयनिष्पन्नः पञ्चमो मङ्गः केवलिनां संभवति । षष्ठो भङ्गस्तु नारकादिषु चतसृषु गतिषु बोध्यः । तथाहि - नारकाद्यन्यतमा गतिः औदभंग है वह केवलियों के संभवता है क्योंकि केवलियों के औदयिक - मनुष्यगति है ज्ञानदर्शन और चारित्र ये क्षायिकरूप हैं । और पारिणामिक रूप जीवत्व है। वहां ये तीन भाव हैं । औपशमिक भाव उनमें नहीं है, क्योंकि औपशमिक मोहनीय के आश्रय से होता है। और मोहनीय केवलियों में है नहीं। क्षायोपशमिक भाव भी केवलियों में नहीं होता है। क्योंकि क्षायोपशमिकभाव इन्द्रिय आदि पदार्थरूप माने गये हैं। इन्द्रियादिरूप पदार्थ केवलियों में नहीं है। क्यों कि वे इन्द्रियातीत हैं " अतीन्द्रिया केवलिनः " ऐसा अन्यत्र कहा है । तात्पर्य इसका यह है कि केवलियों का ज्ञान इन्द्रियातीत अतीन्द्रिय है। इस प्रकार औदयिक क्षायिक और पारिणामिक इन तीन भावों से निष्पन्न पंचम भंग केवलियों में संभवता है। तथा जो छठा औदयिक क्षायोपशमिक एवं કેવલીઓમાં મનુષ્ય ગતિ રૂપ ઔયિક ભાવના, જ્ઞાનદર્શન રૂપ ક્ષાયિક ભાવના અને જીવ રૂપ પારિણામિક ભાવના સદ્ભાવ રહે છે આ રીતે • કૈવલીમાં આ ત્રણ ભાવાના જ સદ્ભાવ રહે છે, તેમનામાં ઔપશમિક ભાવના સદ્દભાવ હાતા નથી કારણ કે ઔપમિક ભાવ માહનીય ક્રમના ઉપશમ પર આધાર રાખે છે, કેવલીઓમાં મેાહનીય કર્મના સદ્ભાવ જ હાતા નથી કેવલીઓમાં ક્ષાયોપશમિક ભાવને પશુ સાવ હાતા નથી કારણ કે ક્ષાયોપથમિક ભાવ ઇન્દ્રિયાદિ પદાર્થ રૂપ મનાય છે છે ઇન્દ્રિયાદિ રૂપ પદાર્થ કેવલીઓમાં હાતા नथी, કારણ ક तेथे। इन्द्रियातीत होय छे. "अतीन्द्रिया केवलिनः " खेवु सिद्धान्तस्थन छे.
આ કથનનું તાત્પર્ય એ છે કે કેવલીઓનું જ્ઞાન ઇન્દ્રિયાતીત (અતીન્દ્રિય) હાય છે આ પ્રકારે ઔયિક, ક્ષાયિક અને પાણિમિક, આ ત્રણે ભાવાના સયોગથી નિષ્પન્ન થતા પાંચમા ભ ́ગ માત્ર કેવલીએમાં જ સભવી શકે છે. ઔયિક, ક્ષાયોમિક અને પારિણ મિક, આ ત્રણ ભાવાના સ’યોગથી નિષ્પન્ન થતા સાન્નિપાતિક ભાત્ર રૂપ છઠ્ઠો ભ'ગ. નારકાદિ ચારે ગતિમાં
-
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private and Personal Use Only
فیف
| SR No. | 020966 |
| Book Title | Anuyogdwar Sutram Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kanhaiyalal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1967 |
| Total Pages | 864 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_anuyogdwar |
| File Size | 25 MB |