Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૬)
(યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય વ્યાખ્યાનો
ચારિ-સંજીવની-ચારણનું દ્રષ્ટાંત
એક બાઈ પતિને વશ કરવાની ઘેલછામાં કોઈ ચમત્કાર કે જ્યાં એ ચોક્કસ વનસ્પતિ ચરી કે તરત જોગણ પાસેથી મંત્રિત વનસ્પતિઓનો ઉકાળો મેળવી બળદ મનુષ્યરૂપે થઈ ગયો ! જુઓ અહીં શું થયું? એણે પતિને પાઈ દીધો. એ પીતાં જ દૈવી-પ્રયોગ ચારો ચરનાર બળદ આપમેળે જે એ ચોક્કસ સંજીવની હોવાથી પતિ બળદ રૂપે થઇ ગયો ! અલબતુ આમ વનસ્પતિ નહોતો ચરતો, અર્થાતુ એનો અ-ચરક હતો, બાઈને હવે એ પતિ-બળદ પૂરેપૂરો વશ તો થઈ તેને બાઇએ ચરતો કર્યો. “ચારિ-સંજીવની' અર્થાત જે ગયો, પરંતુ પોતે ખૂબ પસ્તાણી. પતિ જ બળદ છે ચરવામાં આવતાં, સંજીવની યાને પુનર્જીવન બક્ષે છે. એટલે થોડો જ એને કાઢી મૂકાય? તેથી રોજ એને એવી ચારિ–સંજીવનીના અચરક યાને નહિ ચરતા ખેતરમાં ચરાવવા લઈ જવો, એના છાણ-મૂતર સાફ બળદને બાઇએ “ચારણ” યાને ચરતો કર્યો, એ કરવા, વગેરે સેવામાં રહેવું પડ્યું. હવે એમાં એકવાર ચારિચરક પણ સંજીવની-અચરકને ચારણની નીતિ એવું બન્યું કે રોજ એ પ્રભુની આગળ પોતાના પાપનો અર્થાતુ ચરાવવાની પદ્ધતિથી; અથવા “નીતિ' એટલે કે પસ્તાવો જાહેર કરતી હતી અને પ્રાર્થના કરતી હતી કે ન્યાય યાને ચારણના દ્રષ્ટાંતથી પરાર્થ પ્રવૃત્તિ કરનારા “પ્રભુ ! મારા પતિને ફરીથી પૂર્વ સ્થિતિમાં લાવી દે,” હોય. તે કેમ જાણે પ્રાર્થના ફળી.
બસ, આ ન્યાયે પ્રસ્તુતમાં પણ સ્થિરાદિ જંગલમાં એકવાર બળદને ચારો ચરાવતી હતી દષ્ટિવાળા જીવો પેલા બળદની જેમ જગતમાં જે જીવો એ વખતે ઉપરથી વિદ્યાધરનું વિમાન ચાલ્યું જતું હતું,
'ચારિ સંજીવનીના અચરક' એટલે કે હિતકારી વાતના એમાંથી અવાજ સંભળાયો: વિમાનમાં “અચરક' છે, અથવું એમાં પ્રવૃત્તિ નહિ કરનારા છે, વિદ્યાધર-વિદ્યાધરીને કહેતો હતો, “આ નીચે બાઈ
એમને પેલી બાઈની જેમ કૂનેહથી હિતમાં પ્રવૃત્તિ નકામો કલ્પાંત કરે છે. આ નીચેની ભૂમિમાં જ પેલી
કરાવનાર બને છે, અર્થાત્ હિતની શ્રદ્ધા અને એમાં “સંજીવની' વનસ્પતિ છે. એનો જો ચારો બળદને પ્રવૃત્તિ નહિ કરનારા છે જે એમને, બળદને ક્રમશઃ ચરાવે, તો બળદ પાછો મનુષ્યરૂપે થઈ જાય.” એ ચરાવવાની પેલી કુનેહવાળી સ્ત્રીની જેમ, કૂનેહથી સાંભળીને બાઈ રાજી તો થઈ ગઈ. પરંતુ મુંઝવણમાં હિતકર વાતમાં શ્રદ્ધા અને પ્રવૃત્તિ કરાવે છે. એટલી પડી કે “એણે ઉપર વિમાનમાંથી પેલી સંજીવની જહેમત ઉઠાવવાનું કારણ ? કારણ આ જ, કે વનસ્પતિ તો કહી, પણ એ પેલી એટલે કઈ ? એ ભિન-શ્રાવક સ્થિરાદ દષ્ટિવાળા સમાકતા જીવ મેત્રી સમજ ન પડી. ખેર ! ફિકર નહિ. નીચેની બધી જ
(સર્વજીવનેહ) અને કરુણાને પરવશ હોઇ, તથા વનસ્પતિ એકેક કરીને ચરાવું એટલે એમાં “પેલી' ગંભીર અને ઉદાર ઉમદા દિલવાળા હોવાથી, જગતના તરીકે નિર્દેશેલી સંજીવની વનસ્પતિ આવી જ જશે.” કાપાત્ર જીવા પર અ
કરણાપાત્ર જીવો પર એમને સહેજે કરુણા આવે છે, આમ વિચારી હવે બળદને એકેક વનસ્પતિ ચરાવે છે. એટલે એમનાથી શકય કરુણા કર્યા; વિના રહી શકાતું
નથી; તેમજ કરુણા કરવામાં ગંભીરતા-ઉદારતાથી કામ ચારિ સંજીવની' ન્યાયથી પરાર્થપ્રવૃત્તિઃ હન
લેનારા છે, એટલે સામાને તિરસ્કારાદિ વિના એમાં એવું બન્યું કે બળદ અત્યાર સુધી કુનેહભર્યા મીઠા બોલથી એના ગળે હિતની વાત આડુંઅવળું ચર્યા કરતો, પણ જે ચોક્કસ સંજીવની ઉતારી દે છે. પોતે જરૂરી ભોગ આપીને પણ એને વનસ્પતિ ચરવા-બહાર રહી જતી હતી, અર્થાત્ પોતે હિતમાર્ગે ચડાવવાની આ કુનેહમાં (૧) સામા જીવને ચાર-ચરક પણ સંજીવની-અચરક હતો તેને ક્રમશઃ પ્રેરણા પ્રોત્સાહન આપવાનું આવે, એમ (૨) સામાના ચરાતી વનસ્પતિમાં ચરવામાં આવી; અને જુઓ છતા ગુણની પ્રશંસા.... વગેરે કરવાનું આવે.
For Private and Personal Use Only
| SR No. | 020952 |
| Book Title | Yogdrushti Samucchay Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhuvanbhanusuri, Padmasenvijay |
| Publisher | Divyadarshan Trust |
| Publication Year | 1993 |
| Total Pages | 282 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |