________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
742
तुलसी शब्द-कोश
बिरक्त : वि० (सं० विरक्त)। रागरहित (अनुरक्त का विलोम), विरागी, विषय
वासना रहित । मा० १.८५.८ बिरचत : वकृ०० (सं० विरचयत् >प्रा० विरच्चंत)। रचना करता-करते ।
मा० १.१७५.२ बिरचति : बिरचत+स्त्री० । रचना करती। मा० ५.२१.४ विरचि : (१) पूक० (सं० विरच्य) । रचकर, बनाकर। जिन्हहि बिरचि बड़
भय उ विधाता ।' मा० १.१६८ (२) बिरची। बनायो, रची हुई । 'बिरचि
बिरंचि की बसति बिस्वनाथ की ।' कवि० ७.१८२ बिरची : भूकृ०स्त्री० । बनायी। 'विरची बिघि सँकेलि सुषमा सो।' मा०
२.२३७.५ बिरचे : भूकृ.पु०ब० । रचे, बनाये । 'संबाद बर बिरचे ।' मा० १.३६ बिरचेउँ : आ० - भूकृ.पु+उए । मैंने रचा । पा०म० ५ बिरचेउ : भूकृ००कए । रचा, बनाया। 'बिरचे उ संभु सुहावन पावन ।' मा०
१.३५.६ बिर चें : आ०प्रब० । बनाते हैं, रचना करते हैं। 'बिधि बिर, बरूथ बिधुत छटनि
के ।' कवि० २.१६ बिरचो, बिरच्यो : बिरचेउ । 'जो बिरंचि बिरचो है ।' विन० २३०.२ पा०म०/० २. बिरज : विरज । रजोगुण-रहित, निर्मल । 'ब्रह्म जो ब्यापक बिरज अज ।' मा०
१.५० बिरत : (१) बिरक्त (प्रा० विरत्त) । 'सुनहिं बिमुक्त बिरत अरु बिषई ।' मा०.
७.१५.५ (२) वि० (सं० विरत) । विराम पाया हुआ। अनासक्त (रत का
विलोम) । 'रत-बिरत बिलोकि.. प्रेम मोद मगन ।' गी० १.८४.५ विरति, ती : (१) विरति । विराम, अनासक्ति (रति का विलोम)।
(२) सं०स्त्री० (सं० विरक्ति>प्रा० विरत्ति=विरत्ती)। वैराग्य, रागहीनता
(अनुरक्ति का विलोम) । मा० १.२२.१ बिरथ : वि०पु० (सं० विरथ) । रथहीन (पैदल) । मा० ६.८०.१ बिरद : बिरुद । मा० १.२६६.१ विरदावलि, ली : बिरुदावली । हनु० ३१ कृ० ६० बिरदु : बिरद-+कए० । अपनी सुकीर्ति । 'असरन सरन बिरदु संभारी ।' मा०.
७.१८.३ विरदैत : बिरुदैत । 'बरन बरन बिरदत निकाया ।' मा० ६.७९.४ बिरले : वि०पू०ब० (सं० विरला:>प्रा० विरलया)। कोई, अल्प । 'बिरले-बिरले
पाइए माया-त्यागी संत ।' वैरा० ३२ बिरलेन्ह : बिरले+संब० । बिरलों (ने); थोड़े लोगों (ने) । मा० ७.१२२.२
For Private and Personal Use Only