Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
समयार्थबोधिनी टोका प्र. श्रु. अ. ११ मोक्षस्वरूपनिरूपणम् जीवनिकाया आख्याता:-कथिताः (एतावर जीवकाए) एतावान् एतद्भेदात्मक एवं जीवनिकायो जीवराशि भवति, (गावरे कोइ विज्जह) नापरः कोऽपि एतद्भिन्नो जीवनिकायो विद्यते सर्वेषामत्रैव अन्तर्भावादिति ॥८॥ ___टीका--षष्ठ जीवनिकायपतिपादनायाऽऽह मूत्रकारः-पृथिव्यप्ते नोवायुजनस्पतय एकेन्द्रियजीवाः, सूक्ष्मवादरपर्याप्तापर्याप्तकभेदैः प्रत्येकं भिन्ना श्चतुष्प्रकाराः। 'अह' अथानन्तम् 'भारा' अपरे-तदन्ये 'तसा' प्रसा: प्रस्यन्तीति एकस्मारस्थानात्स्थानान्तरं गच्छन्ति-शीतादिना त्रासं प्राप्नु वन्तीति प्रसाः, द्वित्रिचतुरश्चन्द्रियाः कृमिपिपीलिकाभ्रमरमनुष्यादयः। सत्र-द्वित्रिचतुरिन्द्रियाः प्रत्येकं पर्याप्ताऽपर्याप्तकभेदाभ्यां षट्प्रकाराः । पञ्चेन्द्रियास्तु संज्ञसंज्ञिपर्याप्ताऽपर्याप्तकभेदाच्चतुर्विधाः। एवं' एवं चतुरिन्द्रिय और पंचेन्द्रिय जीव हैं यह सब छह जीवनिकाय कहे गए हैं। इतनी ही जीवराशि है। इसके अतिरिक्त अन्य कोई जीवनि काय नहीं है ॥८॥
टीकार्थ--षट् जीवनिकाय का प्रतिपादन करने के लिए सूत्रकार कहते हैं-पृथ्वीकाय अप्काय, तेजस्काय, वायुकाप और वनस्पतिकाय के जीव एकेन्द्रिय हैं। सूक्ष्म, पादर, पर्याप्तक आदि भेदों से वे अनेक प्रकार के होते हैं। इनके अतिरिक्त एक त्रसकाय है। जो जीव एक स्थान से दूसरे स्थान पर जाते हैं और शीत आदि से त्रास का अनु. भव करके अपना बचाव करते हैं, वे कृमि आदि दीन्द्रिय, पिपीलिका (कीदी आदि) आदि श्रीन्द्रिय, श्रभर मक्श्वी, मच्छर आदि चतुरिन्द्रिय और मनुष्य आदि पञ्चेन्द्रिय जीव प्रक्ष कहलाते हैं। बीन्द्रिय, श्रीन्द्रिय और चतुरिन्द्रिय जीवों के पर्याप्त और अपर्याप्तरूप मेद होने से यह ન્દ્રિય અને પંચેન્દ્રિય જીવે છે. એ બધાને ઇ જવનિકાય કહ્યા છે. આટલી જ જીવરાશી છે. આ સિવાય બીજા કેઈ જવનિકાય નથી. મેટા
ટીકાર્થ–ષજવનિકાયનું પ્રતિપાદન કરવા માટે સૂત્રકાર કહે છે – પૃથ્વીકાય, અપકાય, તેજસકાય, વાયુકાય અને વનસ્પતિકાયના જીવે એકેન્દ્રિય थे. सक्षम, २, ५प्ति, सपर्याप्त विशेष सहाथी तामने - રના થઈ જાય છે. આ સિવાય એક ત્રસકાય છે. જે છ એક સ્થાનથી: બીજા સ્થાન પર જાય છે, અને તાઢ વિગેરેથી ત્રાસ જનક દુઃખને અનુભવ કરીને પોતાને બચાવ કરે છે. તે કૃમિ વિગેરે બે ઈન્દ્રિય, કીડી, વિગેરે ત્રીન્દ્રિય-ત્રણ ઈદ્રિય વાળા ભમરા માખ, મચ્છર વિગેરે. ચતુ રિદ્રિય-ચાર ઇન્દ્રિયવાળા જી અને મનુષ્યો વિગેરે પચેન્દ્રિય છે કહેવાય છે. બે દ્વીન્દ્રિય, ત્રિીદ્રિય અને ચતુરિંદ્રિય જીના પર્યાપ્ત અને અપથપ્ત એવા ભેદ હોવાથી આ છ પ્રકારના થાય છે. પંચેન્દ્રિય ચાર
सु० २३
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 020780 |
| Book Title | Sutrakritanga Sutram Part 03 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kanhaiyalal Maharaj |
| Publisher | Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1970 |
| Total Pages | 596 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_sutrakritang |
| File Size | 11 MB |