Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
समयार्थबोधिनी टीका प्र. श्रु. अ. १० समाधिस्वरूपनिरूपणम् आरम्भे-सावधपचनपाचनादिके सक्ता गृद्धाः (गढिया) गृद्धाश्चाध्युपपना (विमोकावहे उ) विमोक्षहेतु-मोक्ष कहेतुभूतम् (धम्म) धर्मम्-श्रुचारित्राख्यम् (ण जाणंति) न जानन्ति-नावबुध्यन्ते इति ॥१६॥ ___'लोगमि' इहलोके 'जे केइ' ये केऽपि सांख्यशास्त्राऽध्येतारः 'अकिरिय. आया' आक्रिय आत्मा, इति मन्यन्ते । सांख्यमते सर्वव्यापित्वात-आत्मा निष्क्रियः स्वीक्रियते तदुक्तम्
___अकर्ता निर्गुणो भोक्ता आत्मा कपिल दर्शने' । कपिलमते-आत्मनोऽकर्तृत्वमक्रियत्वं भोक्तृत्वं च मन्यते इत्यर्थः । तत्र यदि आत्मा निश्क्रियः स्यात् तदा बन्धमोक्षौ तस्य कथं स्याताम् इत्येवम् 'अन्नेण' अन्येन 'पुट्ठा' पृष्टाः सन्तः 'धुर्य' धुतं-मोक्षम् 'आदिसंति' आदिशन्ति-प्रतिपाद. यन्ति । यथा--कथंचित कुटिलमार्गमाश्रित्य बन्धमोक्षव्यवस्थमपि सङ्कटयनित अर्थात् आत्मा का मोक्ष होना कहते हैं, वे (सांख्य) आरम्भ समारम्भ में आसक्त हैं, गृद्ध हैं और मोक्ष के कारणभूत धर्म को नहीं जानते हैं ॥१६॥
टीकार्थ--जगत् में कोई अर्थात् सांख्यशास्त्र के अध्येता आत्माको अक्रिय मानते हैं। उनका कहना है कि आत्मा क्रियोरहित है, क्योंकि वह सर्वव्यापी है। कहा भी है-'अकर्ता निर्गुणो भोक्ता' इत्यादि। ___'मांख्यदर्शन में आत्मा शुभाशुभ कर्मों का कर्त्ता नहीं है, निर्गुण है, कर्मफल का भोक्ता है।'
. इस कथन के अनुसार वे आत्मा को अकर्ता, अक्रिय किन्तु भोक्ता स्वीकार करते हैं। जब उनसे कोई प्रश्न करता है कि आत्मा यदि क्रिया रहित है तो उसे पन्ध और मोक्ष किस प्रकार हो सकता है ? तब वे મતાવલ આરંભ સમારંભમાં આસકત હોય છે. તેમાંજ લાગેલા રહે છે અને મોક્ષના કારણભૂત ધર્મના સારૂપને સમજતા નથી. ૧૬
ટકાથ– જગતમાં કઈ અર્થાત સાંખ્ય શાસ્ત્રના અભ્યાસ કરવાવાળા આત્મને અક્રિય-કિયા વગરને માને છે. તેઓનું કહેવું છે કે-આત્મા કિયા परने छ भ3 ते सव्यापी छे. ह्यु छ है-'अकर्ता निगुणो भोक्ता' त्या
સાંખ્ય દર્શનમાં આત્મા શુભ અને અશુભ કર્મનો કર્તા નથી, નિર્ગુણ અર્થાત ગુણાતીત છે. અને કર્મના ફળને ભેગવવાળો છે.
આ કથન પ્રમાણે તેઓ આત્માને અકર્તા, અક્રિય પરંતુ ભોક્તા હોવાનું સ્વીકારે છે. જ્યારે તેઓને કેઈ એ પ્રશ્ન કરે છે, કે- આમા જે ક્રિયા વિનાને છે, તે તેને બંધ અને મેક્ષ કઈ રીતે થાય છે? ત્યારે તેઓ મોક્ષ
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 020780 |
| Book Title | Sutrakritanga Sutram Part 03 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kanhaiyalal Maharaj |
| Publisher | Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1970 |
| Total Pages | 596 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_sutrakritang |
| File Size | 11 MB |