________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
संस्कृत-प्राकृत-हिन्दी एवं अंग्रेजी शब्द कोश
1245
examination,• आलंकारिक वर्णन, meta
physical. रूपता, रूवत, वि० स्वरूपता, metaphorical
handsome. रूपदानं, रूवदाणं, नपुं० रुपये का दान, given up
__money. रूपदात्री, रूवदतो, वि० स्वरूप प्रतिपादन करने वाली,
appearing like. रूपधुरी, रूवधुरी, स्त्री० रूप युक्त, beautiful. रूपनिधिः, रूवणिद्धि, स्त्री० सौंदर्य सिन्धु, beauti
ful sea. रूपमाला, रूवमाला, स्त्री० सौंदर्य परम्परा, रमणीय
स्रग, charming garland. रूपया, रूवया, स्त्री० चमेली, jasmine. रूपराशिः, रूवरासि, स्त्री० सौंदर्य समूह, beauti
ful.
रूप, रूष, सक० गढ़ना, बनाना, to form,●विचार
करना, निश्चित करना, to thought, • ढूंढना, खोजना, अन्वेषण करना, to research, •
परीक्षा करना, अनुसंधान करना, toexamine. रूपं, रूवं, नपुं० आकृति, शक्ल, form, figure,
रुपता, प्रकार, निवृत्तिरुपंचरणं मुदेव', king, सद्वृत्तिरूपं चरणं श्रुतं च, • स्वरूप, वस्तु स्वभाव,natural state,• प्रकार, भेद, जाति, kind, caste, . प्रतिबिम्ब, प्रतिच्छाया, . सादृश्य, समरूपता, • ध्वनि, शब्द, sound, word,• धातुरूप, शब्द रूप, the form of
a noun verb, derived. रूपकः, पुं० [रूप्+ण्वुल्] रुपया, सिक्का, • नगर
कलदार। रूपकं, रूवगं, नपुं० शक्ल, आकृति, form, fig
ure, .चिह्न, चेहरा-मोहरा, shape, sign, feature, • प्रकार, जाति, king, caste, . रूपक नाट्य विशेष । 'दृश्यं तत्राभिनेयं तद्रूपारोपात्तु रुपकम्', (साहित्य दर्पण), dramatic rep- resentation, • रूपक अलंकार-जिसमें उपमेय को उपमान के ठीक समनुरूप वर्णित किया जाता है, a poetic figure, रूपकं यत्र साधादर्थयोरभिदा भवेत्। समस्तं वा समस्तं वा खण्डं वाखण्डमेव वा।। (वाग्भटालंकार 4/64) जहाँ धर्मसाम्य के कारण उपमेय और उपमान में भेद ही न रह जाय, वहाँ 'रूपक' अलंकार होता है, a figure of speech, • समासयुक्त, a kind of weight, • अपूर्ण
और पूर्ण। अपूर्ण को निरङ्ग और पूर्ण को साङ्गरूपक कहते हैं। हिमालयोल्लासि गुण स एव द्वीपाधिपस्येव धनु विशेषः। • रूपकयुक्तसमाभसोक्ति, रूपकयुक्तापहृति । रूपक श्लोषानुप्राणित (जयो० वृ० 7/64), वाराशिवंशस्थितिरातिविभाति भोः। पाठका क्षात्रयशोऽनुपाती। संसदीह नियतो नृपासने सोऽजयज्जयनृपः कृपाशने। दुर्मदाचलभिदः सदा
स्वतो धारकः क्षणलसच्चमत्कतः।। रूपणं, रूवणं, नपुं० [रुप् ल्युट्] गवेषण, परीक्षा,
रूपरेखा, रूवरेहा, स्त्री० वर्णन प्रक्रिया, investi
gation custom. रूपवत्, रूववं, वि० मनोहर सुंदर, beautiful, .
शारीरिक सौंदर्य युक्त, beautiful bodily. रूपवती, रूववट्ठ, स्त्री० सौंदर्यशाली, beautiful. रूपसम्पदि, रूवसंपदि, स्त्री० रूप-चेष्टा, change
of charm, सौंदर्य भाव, रमणीयता, charm
ing nature. रूपसुधासवित्री, रूवसुहासविती, वि० रूप सुधा को
जन्म देने वाली, रूप सौंदर्य, giving of
beauty. रूपाचलं, रूवाचलं,नपुं० एक पर्वत, a mountain. रूपाजीवा, रूवाजीवा, स्त्री० वेश्या, harlot. रूपान्तूपासकाधिपः, रूवतूवासगाहिवो, पुं० श्रावक
शिरोमणि, great shravaka. रूपाभृत, रूवाभिअ, वि० रुप वाला, extremely ___beautiful. रुपिणी, रुविणी, वि० मनोहारिणी, beautiful. रूपी, रूवी, स्त्री० रूप, रसादि युक्त, charmful. रुप्य, रुप्प, वि० [रुप+यत्] सुंदर, ललित, beau
tiful. रुप्यं, रुप्पं, नपुं० चांदी, रुपया, silver, coin, a
rupee. रुप्यकः,रुप्पगो, पुं० नाणक, रुपया,arupee,coin.
For Private and Personal Use Only