SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 220
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( २१ ) ना । उपवीणयति (ना० धा० पर०) (किसी देवता के आगे) | उपशालम [ अत्या० स० घर के निकट का स्थान, घर वीणा या सारंगी बजाना-उपवीणयितुं ययौ रवेरुदया- के आगे का सहन,-लम् (अव्य०) घर के निकट । वृत्तिपथेन नारदः--- रघु० ८।३३, नै० ६।६५, कि० | उपशास्त्रम् [प्रा० स०] लघु विज्ञान या ग्रन्थ । १०१३८ । उपशिक्षा-क्षणम् [ उप-शिक्ष् अ, ल्युट् वा ] अधिगम, उपवीतम् [ उप++क्त ] 1. जनेऊ संस्कार, उपनयन सीखना, प्रशिक्षण । संस्कार 2. जनेऊ या यज्ञोपवीत जिसको हिन्दू जाति | उपशिष्यः [ प्रा० स०] शिष्य का शिष्य-शिष्योपशिष्यके प्रथम तीन वर्ण धारण करते हैं---पित्र्यमंशमुपवीत- ____ रुपगीयमानमवेहि तन्मण्डनमिश्रधाम-उद्भट । लक्षणं मातृकं च धनुरूजितं दधत् रघु०११।६४, कु०। उपशोभनम्-शोभा [ उप+शुभ + ल्युट्, अ वा ] सजाना, ६।६, शि० ११७, मनु० २।४४, ६४, ४।३६ । । अलंकृत करना। उपहणम् [ उप+ह + ल्यट ] वृद्धि, सञ्चय । उपशोषणम् [ उप- शुष+णि+ल्युट ) सूखना, उपवेदः [प्रा० स०] घटिया ज्ञान, वेदों से निचले दर्जे का माना। ग्रन्थसमूह। उपवेद गिनती में चार है, और प्रत्येक वेद उपश्रुतिः (स्त्री०) [ उप+शु-| वितन् ] 1. सुनना, कान के साथ एक एक उपवेद संलग्न है-उदा०, ऋग्वेद के साथ देना 2. श्रवण-परास 3. रात को सुनाई देने वाली आयुर्वेद (मुश्रुत आदि विद्वानों के मतानमार आयुर्वेद मूतिमती निगादेवी की भविष्यसूचक देववाणी--नक्तं अथर्ववेद का उपवेद है) यजर्वेद के माथ धनुर्वेद या निर्गत्य यत्किचिच्छुभाशुभकरं वचः, श्रूयते तद्विदु/रा सैनिक शिक्षा, सामवेद के साथ गांधर्ववेद या संगीत और देवप्रश्नमुपथुतिम् । हाग०, परिजनोऽपि चास्याः अथर्ववेद के साथ स्थापत्य-शस्त्रवेद या यान्त्रिकी। सततमुपश्रुत्यै निर्जगाम- का० ६५ 4. प्रतिज्ञा, उपवेशः-शनम् [ उप--विश्+घञ, ल्यट् वा ] 1. बैठना, स्वीकृति। आसन जमाना जैसा कि प्रायोपवेशन में 2. संलग्न उपश्लेषः, षणम् [उप-+श्लिप्+घञ, ल्युट् वा ] होना 3. मलोत्सर्ग। 1. पास पास रखना, संपर्क 2. आलिंगन । उपवैणवम् [उप+वेण+अण] दिन के तीन काल | उपश्लोकयति (ना० धा० पर०) कविता में स्तुति करना, ---अर्थात् प्रातः काल, मध्याह्नकाल और सायंकाल | प्रशंसा करना । --त्रिसंध्या। उपसंयमः [ उप-+-सम्+यम+अप् ] 1. दमन करना, उपव्याख्यानम् [प्रा० स०] वाद में जोड़ी हुई व्याख्या या रोकना, बांधना 2. सृष्टि का अंत, प्रलय । उपसंयोगः [उप+ सम्+युज्+घञ्] गोण संबंध, उपव्याघ्रः [प्रा० स०] एक छोटा शिकारी चीता। सुधार । उपशमः [ उप+शम्+घा ] 1. शान्त होना, उपशान्ति, | उपसंरोहः [ उप+सम्+रह+घञ ] एक साथ उगना, सान्त्वना---कुनोऽस्या उपशमः-वेणी० ३, मन्यदःसह ऊपर उगना, अंगूर आना (जरूम भरना )। एप यात्युपशमं नो सान्त्ववादैः स्फुटम् -अमरु ६, उपसंवादः [ उप+सम्+वद्+घञ्] करार, संविदा। निवृत्ति, रोक, परिममाप्ति 2. विश्राम, छट्टी, विराम | उपसंख्यानम् [ उप---सम्+व्य+ ल्युट् ] अन्तः पट,-अन्तरं 3. शान्ति, स्थैर्य, धैर्य 4. ज्ञानेन्द्रियों का नियन्त्रण। बहियोंगोपसंन्यानयो:--पा० ११ ११३६ । उपशमनम् [ उप-शम् +णिच+ल्यट] 1. शान्त करना, | उपसंहरणम् [ उप-सम्+ह+ल्यूट ] 1. हटा लेना, शान्ति रखना, चुप करना 2. लघूकरण, 3. बुझाना, वापिस लेना 2. रोक रखना 3. बाहर निकालना 4. आक्रमण करना, हमला करना। उपशयः [ उप+-शी+अच् ] 1. पास लेटना 2. माँद, घात उपसंहारः [ उप+सम्+ +घञ ] 1. एक स्थान पर का स्थान-शि० २१८० । कर देना, सिकोड़ देना 2. वापिस लेना, रोक रखना उपशल्यम् [ अत्या० म० ] ग्राम या नगर के बाहर का 3. संचय, संघात 4. बटोरना, समेटना, समाप्ति खुला स्थान, नगरांचल, उपनगर- अर्थोपशल्ये रिपु- | 5. (किसी भाषण की) इति श्री 6. सारसंग्रह, संक्षिप्त भग्नशल्यः -रघु० १६।३७, १५।५०, शि० ५।८। विवरण 7. संक्षेप, संहति 8. पूर्णता १. विनाश, मृत्यु उपशाखा [प्रा० म० ] गोण शाखा, अप्रधान गाग्वा । 10. आक्रमण करना, हमला करना। उपशान्तिः (स्त्री०) [प्रा० स०] 1. विराम, गमन, प्रश- उपसंहारिन् (वि.) [ उप+सम्--ह+घिनुण ] 1. समा मन -रघु० ८।३१., अमर ६५ 2. आश्वासन, विष्ट करने वाला 2. एकांतिक, अपवर्जी । अभिशमन । उपसंक्षेपः [ उप+सम्--- क्षिप्+घञ् ] सार, सारांश, उपशायः [ उप+शी---घा ] बारी-बारी से मोना, दूसरे संक्षिप्त विवरण। पहरेदारों के साथ रात को सोने की वारी। । उपसंख्यानम् [ उप+सम्+ख्या+ल्युट ] 1. जोड़ना टीका। विराम । For Private and Personal Use Only
SR No.020643
Book TitleSanskrit Hindi Kosh
Original Sutra AuthorN/A
AuthorVaman Shivram Apte
PublisherNag Prakashak
Publication Year1995
Total Pages1372
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationDictionary
File Size37 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy